Σκίζει τα μάγουλά της, τα μάτια της διαγράφονται πίσω από τον ματωμένο βούρκο που κοχλάζει με μανία, οργίζεται η μάνα, γραπώνει τα κεφάλια των φονιάδων των παιδιών της, τους ξεριζώνει τα μάτια, λυσσομανάει και τους κόβει τα κεφάλια.
«Σκύλα Εκάβη», αμετανόητη είσαι όταν κοιτάς τα αιματόβρεκτα χέρια σου και η ψυχή σου αντανακλάται σε μια κόκκινη λίμνη με την ψυχή να παρανοεί και να διψά για αίμα, για το αίμα των Αχαιών, εκείνων που έσυραν τα παιδιά σου άταφα στου θανάτου τον βωμό, που τα ατίμασαν, τα έσφαξαν και πέταξαν τα άψυχα κορμιά τους στην θάλασσα που τους ξέβρασε ασήμαντους, σε μια ιεροσυλία βίασαν την κόρη σου Πολυξένη στον ναό της θεάς Αθηνάς, της γράπωσαν το κεφάλι και διαπέρασαν το λαρύγγι της με το μαχαίρι.
Τι θωρείς με τα δαιμονισμένα σου μάτια Εκάβη; Την Τροία που εχάθη; Τους άμοιρους τρωάδες του έπεσαν «άμαχοι» από το δόρυ των Ελλήνων; Που η λίμνη σωρεύτηκε από νεκρά σώματα που πέταξε ο Αχιλλέας, ο αχόρταγος δήμιος των παιδιών σου; Αυτός που έσυρε το πτώμα του Έκτορα γύρω από τα Τείχη της Τροίας με το άρμα του… Πού ήσουν εσύ Εκάβη; Στεκόσουν άπραγη να συμπονάς τα παιδιά σου και να είσαι ένας παθητικός παρατηρητής των δεινών και της άλωσης της γης σου; που πυρώνεται και λαβώνεται από τους «βάρβαρους» εκείνους που ανήλεα ξεκληρίζουν τους απογόνους σου;
Εκάβη! Εκάβη! Εκάβη! Ακούει, τούτη η άμοιρη γυναίκα, ήχους μακρινούς, γυναικείους και ανδρικούς. Τι αποζητούν από εκείνη; Δεν πλήρωσε για την παράκουση της προφητείας από τον μάντη Αίσακο; -ο οποίος προφήτευσε πως ο ερχομός αυτού του παιδιού, του Πάρι, θα έφερνε μαζί και την καταστροφή της Τροίας, κάτι που και η Κασσάνδρα είχε προμηνύσει για τον αδερφό της, όμως, λόγω της κατάρας που της κληροδότησε ο θεός Απόλλων, δεν την συμμερίστηκε κανείς. Η Εκάβη είχε δει έναν εφιάλτη: από τα στήθη της πετάχτηκε ένας αναμμένος δαυλός που έβαλε φωτιά σε όλη της Τροία. Ο «Από μηχανής θεός» παρενέβη προξενώντας την θλίψη της Εκάβης, πέτυχε έναν άνθρωπο να τον μετατρέψει σε υπεράνθρωπο, σε μια σκύλα, και ύστερα, σε μια απάνθρωπη μορφή που πετσόκοψε τον λαιμό του βασιλέα της Χερσονήσου Πολυμήστορα, φονιά του γιού της Πολύδωρου -και τύφλωσε τα παιδιά του.
Η γυναίκα αυτή ελίσσεται σε έναν κομβικό τόπο για την μετάγγιση του μύθου στους θεατές, στην Θράκη. Ο “Τρωικός Πόλεμος” χάραξε το τέλος του στα αιματοβαμμένα Τείχη της Τροίας, με νεκρούς Αχαιούς και Τρώες. Έφταιγε μια «Ωραία Ελένη»; Έφταιγε η θεά Αθηνά, η Ήρα και η Αφροδίτη; Φταίει ο Πάρις για το ζαβό του το μυαλό; Ή σφάχτηκε το ριζικό δυο πολιτισμών από έναν δόλο των θεών; Η Εκάβη, σε μια πρώτη εκτέλεση και στην εισαγωγή στην πρώτη πράξη, παριστάνει το θύμα, την δούλα που κρατά αιχμάλωτη ο Οδυσσέας, την μάνα που σφυρηλάτησαν το στέρνο της, και από πολύτεκνη έγινε μια μάνα που έθαψε τα παιδιά της, που καρποφόρησε για να σαπίσουν τα πτώματα των τέκνων της ντροπιασμένα. Κι αν ήταν εκείνη υπαίτια για τα κακά συμβάντα της ζωής της σε έναν αέναο βασανισμό; Θα μπορούσε, σε μια παλινδρόμηση θεατρικής μεταμόρφωσης, να βγάλει κυνόδοντες και να γίνει ο θύτης που βρίσκεται πίσω από το κόκκινο πέπλο του πραγματικού ηθικού αυτουργού που έβαλε πολεμιστές και ήρωες να σκοτωθούν;
Ποιο το ήθος αυτής της μορφής του Ευριπίδη; Είναι η Εκάβη των «Τρωάδων» ή εκείνη η εκδικητική θηλή που είναι η άρχουσα ηρωίδα στο έργο «Εκάβη»; Η Εύη Οικονομίδου, στην προσπάθειά της να συλλέξει αποκόμματα από τα δύο έργα και να τα ενοποιήσει σε μια διπολική προέκταση της Εκάβης, του θύματος και του θύτη, νοηματοδότησε και τις δύο πτυχές αυτής τη γυναίκας -η οποία, θα έλεγε κανείς, είναι από τις καταραμένες «αδελφές» Κλυταιμνήστρα, Μήδεια και Ηλέκτρα. Συχνά συναντάμε αυτό το πρόσωπο που υφίσταται ένα ψυχογράφημα του ανθρώπου που καταπονείται από τη ζωή, που βιώνει την αδικία, την απώλεια, τον χαμό, το ξεκλήρισμα και τον αφανισμό του τόπου του, και ίσα που χάνει σιγά σιγά, δεινά δεινά και με αφόρητο πόνο την ψυχή του, την ανθρωπιά του, υπέστη τον σπαραγμό, με μια ταφή, αιώνια κηδεία.
Φορεί σάβανο, καλυμμένο πρόσωπο και μάτια κόκκινα αλειμμένα στο οξύ χρώμα. Είναι γηραιά, τώρα πια ομολογεί, δεν ντρέπεται, δεν μετανιώνει, λέει τον καημό της και βροντοφωνεί, χροιά του διαβόλου. Ουσιαστικά, είναι ένα έργο τόσο διαχρονικό και επίκαιρο που θίγει την καταστροφή, τη δυστυχία του ηττημένου, τον άνθρωπο που απελπίζεται, καταρρακώνεται και φτάνει στην εξιλέωση μέσω την εκδίκησης, εκείνης που δικαιώνεται με έναν μεγαλύτερο από εκείνον που της έκαναν -τη ντροπή, την ύβρις στην βασίλισσα της Τροίας, γυναίκας του Πριάμου, μητέρα του Πάρι, του Έκτορα, της Πολυξένης, της Κασσάνδρας, του Πολύδωρου κ.ά., της γυναίκας εφάμιλλης της καταγωγής της, της συμπονούσας, με όλη την πίστη στην υπηρεσία του άνδρα της και την αγάπη στα τέκνα της. Άγονος καρπός… Εχάθη εκείνη η γυναίκα…
Στα μάτια της Ιωάννας Γκαβάκου κοίταξα αυτή την απελπισία, είδα την αρχή και το τέλος που παρακμάζει, στον βαρύ στόμφο της, στα φουσκωμένα της σωθικά και τη βραχνή φωνή της, οικειοποιήσε τον πόνο της, της δίνει άλλοθι ή την καταδικάζεις. Σε μια στιγμή έντονης ψυχικής διέγερσης, η Γκαβάκου σκιαγράφησε και ύστερα ενσάρκωσε το σκιαγράφημα με χρώμα ζοφερό, πορφυρό, με την ερμηνευτική δεξιότητα, πίστη, δυνατή μεταφορά και, όπου άρμοζε, ήπια εναπόθεση. Μας έσυρε ως τον ψυχισμό της Εκάβης, όπως εκείνη την ένιωσε, όπως εμείς την είδαμε, η υπερβολή ήταν αναγκαία στο δρώμενο, αυτός ο παλμός της που δυνάμωνε, ήταν η Εκάβη που δρα σε κάθε έργο του τραγικού αυτού ποιητή, ακόμη και στην αδράνεια του Ομήρου, κάπου, αισθανθήκαμε να υπάρχει και αυτό το σφυροκόπημα.
Με τα μάτια της αγκυλωμένα στον σκοπό, η θεατρική πράξη ανέλαμπε, παρά τον φωτισμό και τον ήχο που διαχειρίστηκε η Μαρία Αθουσάκη, με έναν τρόπο που η εναλλαγή επετεύχθη, η δράση με τα χρώματα, με τη μουσική υπόκρουση που θύμιζε μοιρολόι, εναρμονίστηκε με τα λόγια της Γκαβάκου, όσο και η κατάλληλη εμβολή της τραγουδίστριας Νένας Βενετσάνου, που ακουγόταν ως Ανδρομάχη-Κασσάνδρα, έδιναν στην παράσταση την όψη, τον τόνο και το πνέον ερέθισμα που επιτρεπόταν, άρμοζε και δεν επιτηδεύτηκε, με όλη την φυσικότητά του – όπως οι χάρτινες βάρκες του εδάφους, ως απεικόνιση των καραβιών των Αχαιών. Αυτή η νατουραλιστική προσέγγιση ήταν φιλοσοφημένη, δίχως να γίνεται το σκηνικό περιττό και επιφορτισμένο. Θα στήριζα την γνώμη, που είναι βάσιμη, πως η Γκαβάκου περιπλανήθηκε έως το έγκατο αυτής της ηρωίδας -ηρωίδα ως χαρακτηρισμός προσωπογραφίας. Ήταν καθηλωτική, προκάλεσε δέος και τρυπούσε με την ερμηνευτική της ευελιξία τη συνείδησή μας, μετουσιώνοντας καθαρά αισθήματα -καθαρά με την έννοια πως δεν παρέκλινε από τον στόχο της- με μια αρχή, ένα μέσο κι ένα τέλος που περιτύλιξε ομοιόμορφα, με χρώμα, ενσυναίσθηση και θαλπωρή, «οικειοποιώντας τον ψυχισμό ακόμη και μιας διαβολικής γυναίκας…», το έργο «Μάνα Εκάβη».
Σε μια δημιουργική μετάβαση του έργου στην ζωντανή του ορατότητα επί σκηνής, ο σκηνοθέτης Μανώλης Ιωνάς περπάτησε σιμά στην Γκαβάκου και με τις παροτρύνσεις του, χαράζοντας βήματα στο σανίδι, την καθοδήγησε στον ρυθμό, στο μέτρο του πάθους που ήταν αναγκαίο να περιβάλει και να χορηγήσει στο έργο. Στην εξέλιξη του θεατρικού ιστού προσέγγισε με τέτοιον τρόπο το δρώμενο, ώστε έντεινε το συναίσθημα, τα νοηματικά μέρη με βάθος, με κατανόηση των προσδοκιών αυτής της αλληγορίας, με φαντασία που απλώθηκε και έσμιξε με την εικόνα και τη γραφή του τραγικού ποιητή Ευριπίδη. Δεν είδαμε να γίνεται πλαδαρό το ξετύλιγμα των αποσπασμάτων των δύο έργων: «Τρωάδες» και «Εκάβη». ‘Ήταν επάξια των οπτικών και συναισθηματικών αναγκών του θεατή η ικανή σκηνοθετική του ματιά.
Δικαίωση αποζητά αυτή η μάνα με τα σκυλίσια μάτια. Ακούει τα παιδιά της να φωνάζουν στις φλόγες που αγκαλιάζουν και τραβούν με μανία, προς τον Άδη, τα γυμνά τους κορμιά. Στέκει εκεί και γελά, υστερικά, με τα μάτια καρφωμένα στην άδοξη μοίρα της. Ένα γνώριμο ευριπιδικό( από τη Μήδεια και τις Βάκχες) ερώτημα λέει: «Μια τιμωρία αποτελεί δικαιοσύνη, όταν είναι σκληρότερη από το έγκλημα;». Η Εκάβη μεταμορφώθηκε, σε μια εκδοχή του έργου, σε σκυλί. Οι Έλληνες την λιθοβόλησαν, και όταν πήγαν να την ανασύρουν από τις πέτρες, αντί για πτώμα, βρήκαν ένα νεκρό σκυλί με πύρινα μάτια…
Συντελεστές
Μετάφραση: Κ. Χ. Μύρης
Διασκευή: Εύη Οικονομίδου
Σκηνοθεσία: Μανώλης Ιωνάς
Μουσική: Νένα Βενετσάνου
Σκηνογραφική και ενδυματολογική επιμέλεια: Μανώλης Ιωνάς
Φωτισμοί: Μανώλης Μπράτσης
Μακιγιάζ: Κωσταντίνα Λαζάρου
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαίρη Μαμάκου
Φωτογραφίες: Κατερίνα Κωσταντέλλου
Χειρισμός Κονσόλας: Μαρία Αθουσάκη
Επικοινωνία: Άντζυ Νομικού
Παίζουν: Ιωάννα Γκαβάκου (Εκάβη), Νένα Βενετσάνου (Ανδρομάχη-Κασσάνδρα σε ηχογράφηση)
Παραστάσεις
Πέμπτη στις 19.00
Διάρκεια: 60΄
Τιμές εισιτηρίων
Γενική είσοδος: €10
Θέατρο Αλκμήνη
Αλκμήνης 8, Πετράλωνα
Τηλ.: 210.3428650
