Α’ Νεκροταφείο Αθηνών: Έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως η μεγαλύτερη υπαίθρια γλυπτοθήκη της Ελλάδας, ενώ τίποτα δεν φαντάζει μακάβριο.
Μέσα σε πανύψηλα κυπαρίσσια και πεύκα θα δείτε τα έργα που δημιούργησαν σημαντικοί καλλιτέχνες για να θυμίζουν πάντα το πέρασμα από τη ζωή.
Α’ Νεκροταφείο Αθηνών: Ένα υπαίθριο μουσείο στην καρδιά της Αθήνας.
Είναι από τα μέρη που περνάς καθημερινά σχεδόν απ’έξω αλλά ποτέ δεν έχεις μπει να τα γνωρίσεις καλύτερα. Αυτό συνέβη και με εμένα, μέχρι που έφτασε η στιγμή να επισκεφτώ το Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, για το οποίο έχω ακούσει τόσα πολλά.
Το Κοιμητήριο βρίσκεται σε έναν λόφο κοντά στις στήλες του Ολυμπίου Διός, στο τέλος της οδού Αναπαύσεως. Σύμφωνα με το βασιλικό διάταγμα του 1834, έπρεπε να είναι 100 μέτρα μακριά από το κέντρο της πόλης. Η περιοχή του Μετς θεωρήθηκε η κατάλληλη τοποθεσία καθώς την περίοδο εκείνη ήταν ακατοίκητη. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ξεκίνησε η λειτουργία του, πάντως οι παλαιότεροι τάφοι χρονολογούνται από το 1837, ενώ το 1852 το περιοδικό «Πανδώρα» το συγκατέλεγε μεταξύ των νεοτέρων αξιοθέατων της πόλης.
Ανήκει στη γενιά των κοιμητηρίων που διαμορφώθηκαν κάτω από το πνεύμα του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, απηχώντας τις απόψεις του κλασικισμού που αντιμετωπίζει τον θάνατο σαν «ύπνο χωρίς όνειρα». Τα επιβλητικά προπύλαια του νεκροταφείου, σχεδιάστηκαν το 1949 από τον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη και Ανδρέα Πλουμιστό. Τα πρώτα χρόνια πολλοί τάφοι είχαν την μορφή μαυσωλείων. Οι Αθηναίοι επιθυμούσαν να ενταφιάζονται στο εσωτερικό ναών, όπως γινόταν πριν την έλευση του Όθωνα. Εφόσον κάτι τέτοιο απαγορεύτηκε, ήθελαν ο τάφος τους να έχει τη μορφή μικρού ναού.
Οι πρώτοι τάφοι ήταν γύρω από το ναό του Αγίου Λαζάρου την πρώτη εκκλησία του νεκροταφείου, ενώ σήμερα βρίσκονται έξω από το κυρίως νεκροταφείο και εκεί βρίσκονται οι χώροι ανάπαυσης προσωπικοτήτων που άφησαν το δικό τους στίγμα στην ιστορία του τόπου. Αργότερα οικοδομήθηκαν οι εκκλησίες του Αγίου Θεοδώρου, που βρίσκεται στην είσοδο και η καθολική του Αγίου Καρόλου, που χτίστηκε από την οικογένεια Φιξ.
Γνωστοί γλύπτες και συμβολικά αγάλματα
Το νεκροταφείο ήταν η κατάλληλη τοποθεσία για να εκτεθούν γλυπτά που σε άλλους χώρους δεν είχαν θέση. Η εκκλησία δεν επενέβη στο σχήμα των τάφων και έτσι οι γλύπτες δημιούργησαν ελεύθερα.
Ανάμεσα στους Έλληνες γλύπτες, των οποίων έργα κοσμούν το νεκροταφείο, βρίσκεται ο Γιαννούλης Χαλεπάς, ο Δημήτριος Φιλιππότης, ο Γεώργιος Μπονάνος, και ο Κώστας Βαλσάμης.
Ένα άγαλμα που προκαλεί συγκίνηση και δέος είναι «Η μάνα της κατοχής», το οποίο βρίσκεται στην δεξιά πλευρά της εισόδου και φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Κώστα Βαλσάμη.
Ο Ύπνος ήταν σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο ήσυχος θεός και δίδυμος αδερφός με τον Θάνατο. Ο Ύπνος είναι πρόσκαιρος Θάνατος και ο θάνατος, αιώνιος Ύπνος. Όταν μια γυναίκα πέθαινε σε μικρή ηλικία, συχνά ο γλύπτης την απεικονίζε να κοιμάται γαλήνια. Η πιο διάσημη κοιμωμένη του νεκροταφείου είναι η “Κοιμωμένη” του Χαλεπά, που κοσμεί τον τάφο της 18χρονης Σοφίας Αφεντάκη, η οποία πέθανε από φυματίωση το 1877. Η κοπέλα παρουσιάζεται ξαπλωμένη να κοιμάται βαθιά. Έχει λυγισμένα πόδια και στα χέρια της κρατάει έναν σταυρό.
Αγάλματα αγγέλων κοσμούν τα περισσότερα μνήματα του νεκροταφείου. Άλλα κρατούν σταυρό που συμβολίζει τη λύτρωση ή ανεστραμμένο δαυλό, που συμβολίζει τη ζωή που σβήνει. Σε κάποια απεικονίζονται σκυμμένοι να θρηνούν πάνω στο μνήμα.
Οι μεγάλες προσωπικότητες του A΄Νεκροταφείου
Τα πρώτα μνήματα που τραβούν αμέσως το ενδιαφέρον είναι ο Οίκος του Ιωάννου Πεσμαζόγλου και της οικογένειας Ε. Μπενάκη δίπλα στο λιτό αλλά μεγάλο μνήμα της Μελίνας Μερκούρη.
Εντυπωσιακό και το μνήμα του ευεργέτη Μιχαήλ Τοσίτσα, το οποίο έχει στοιχεία από την Αίγυπτο, καθώς έζησε εκεί πολλά χρόνια και ήταν ο πρώτος Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια. Το μνήμα του είναι μια ημικύκλια εξέδρα. Στο κέντρο βρίσκεται η στήλη με τον ανδριάντα του νεκρού και στα δύο άκρα οι δύο σφίγγες.
Σε ξεχωριστή θέση βρίσκεται και ο τάφος του Ανδρέα Παπανδρέου ο οποίος γράφει πάνω τη φράση «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες».
Συνεχίζοντας θα συναντήσετε το μνήμα της Σοφίας Βέμπο δίπλα από αυτό του Θόδωρου Κολοκοτρώνη. Το άγαλμα στον τάφο του απεικονίζει τον αγωνιστή ντυμένο με την φουστανέλα του, πάνοπλο να κάθεται αγέρωχα. «Σιγά διαβάτη, εδώ κοιμάται ο γέρος του Μοριά, τον ύπνο του μη του ταράξεις», γράφει χαρακτηριστικά.
Οι τάφοι των ηθοποιών και των τραγουδιστών σε αντίθεση με τα εντυπωσιακά μνήματα της αστικής τάξης διακρίνονται από λιτότητα.
Δημήτρης Χορν, Τζένη Καρέζη, Ρένα Βλαχοπούλου, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Ελλη Λαμπέτη, Αλίκη Βουγιουκλάκη και λίγο πιο πέρα το άγαλμα της Μαρίκας Κοτοπούλη, με τα χέρια απλωμένα, περιμένει το χειροκρότημα της πλατείας.
Συνεχίζεις πιο ψηλά στη γειτονιά των τραγουδιστών. Ξυλούρης, Μητροπάνος, Διονυσίου, Ρούσσος, Σακελλαρίου, Μπέλλου και άλλοι πολλοί. Όλοι μαζί δίπλα ο ένας στον άλλον.
Προχωράς προς το βάθος. Τα ονόματα εδώ σου είναι άγνωστα, ωστόσο τα μεγαλοπρεπή αγάλματα, αριστουργήματα της νεοελληνικής γλυπτικής, δεν σταματούν να εμφανίζονται.
Οι Διαμαρτυρόμενοι
Η τοποθεσία που ενταφιάζονταν οι νεκροί εξαρτιόταν και από το θρήσκευμα τους. Στον δεύτερο τομέα βρίσκονταν οι τάφοι των Ρωμαιοκαθολικών και στον ανατολικό των Διαμαρτυρόμενων, οι οποίοι παλαιότερα ενταφιάζονταν στον κήπο του Ζαππείου.
Εκεί όπου αναπαύονται οι αρχαιολόγοι Heinrich Schliemann και Adolf Furtwangler, οι σκηνοθέτες Jules Dassin και Humphrey Jennings, οι φιλέλληνες στρατιωτικοί Richard Church και George Finlay, οι πρωτεργάτες του προτεσταντισμού στην Ελλάδα Μιχαήλ Καλοποθάκης και Ιωνάς Κινγκ, οι λογοτέχνες T.H. White και Γιοσέφ Ελιγιά, οι αιώνιοι εραστές Μιμήκος και Μαίρη. Η Οικογένεια Μέρλιν την οποία θυμόμαστε για τα κουμκουάτ και την ομώνυμη ποικιλία πορτοκαλιών, τον Φρίξο Αριστέα για τους ονειρικούς του πίνακες και τον αστρονόμο Johann Schmidt που ακόμα και από το μνήμα του μας δείχνει πάντοτε προς τ’ αστέρια.
