Η γλώσσα μας διαδραμάτισε και συνεχίζει να διαδραματίζει έναν ρόλο μείζονος σημασίας για τη γέννηση καινούργιων λέξεων σε ετερογενείς γλώσσες. Σαφώς, αυτόν τον ρόλο τον έχουν διαδραματίσει αντιστοίχως πολλές γλώσσες για την γέννηση λέξεων στη δική μας.
Το φαινόμενο των γλωσσικών συζεύξεων αποτελεί κάτι το φυσιολογικό και κοινώς αποδεκτό, καθώς η γλώσσα, ούσα ένας ζωντανός οργανισμός, δεν μπορεί να πλαισιωθεί, να τοποθετηθεί σε καλούπια και να “φυλακιστεί”. Επηρεάζει κι επηρεάζεται! Δημιουργεί και δημιουργείται! Είναι κάτι που ελίσσεται, γλιστρά, αναπλάθεται, πολλαπλασιάζεται.
Όσο υπάρχουν άνθρωποι θα γεννιούνται και καινούργιες λέξεις! Παρακάτω, λοιπόν, σας παραθέτω ελληνικά δάνεια κι αντιδάνεια, λέξεις δηλαδή που δημιούργησαν ξένες, κι αυτές με την σειρά τους υιοθετήθηκαν από την ελληνική, χωρίς πολλές φορές να γνωρίζουμε πως προήλθαν από δικές μας! Σας τις παραδίδω:
Ξεκινώ με τη λέξη «αλάνι», η οποία εκ πρώτης όψεως δεν μας δημιουργεί μία ελληνική οικειότητα. Η λέξη αλάνι= αλήτης, εκ του «ἀλω̃μαι» = περιπλανιέμαι. Αντιστοίχως, η «γάμπα» εκ του δωρικού «κάμπα»= καμπύλη, το «κορδόνι» εκ του ελληνικού «χορδή».
Γνωρίζουμε ότι η λέξη «καβούκι» είναι το κέλυφος. Η λέξη αυτή δεν είναι τουρκική αλλά ελληνική, διότι προέρχεται από την λέξη «κάβη», που σημαίνει προστατευτική εσοχή, σπηλιά. Μάλιστα από την ίδια ρίζα βγαίνει και το αγγλικό «cave» που θα πει επίσης, σπηλιά. Ο Ησύχιος στο λεξικό του μας πληροφορεί ότι η λέξη «ταλω̃ς» είναι ο ήλιος. Επομένως, «ἐν ταλῳ̃ ἀνίσχοντι» που δηλώνει κατά την μεσημβρία, παίρνουμε ως αντιδάνειο τη λέξη «ντάλα», χωρίς να το γνωρίζουμε. Είναι γνωστή βεβαίως, η έκφραση «ντάλα μεσημέρι», με την ίδια ακριβώς σημασία.
Αλλά και το γνωστό ελληνικό επίρρημα «τη̃λε» (= μακράν) μαζί με το ρήμα «λαλω̃», μας επιστρέφουν από την τουρκική την λέξη «τελλάλης» ( εκ του τηλελάλης > τηλλάλης > τελλάλης) και «ντελάλης» ( γι’αυτό στα τούρκικα η λέξη γράφεται με δύο λάμδα «tellâl» ). Το ίδιο συνέβη και με την λέξη «νταής», την οποία δανείστηκαν οι γείτονες από την ελληνική λέξη «ταΰς» και σύμφωνα πάλι με τον Ησύχιο ταΰς = μέγας, πολύς. Από την ίδια ρίζα μάλιστα ετυμολογείται και η λέξη Ταΰγετος, ( ταΰς+η͑γέτης).
Το «μπάνιο» επίσης, αυτή η διεθνής λέξη που σημαίνει το λουτρό, πέρασε σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, έχοντας την προέλευση της στην ελληνική λέξη, «βαλανει̃ον». Το Ετυμολογικόν το Μέγα αναφέρει ότι: [ Βαλανει̃ον˙ το λουτρόν. Τινές δέ λέγουσι παρά το ἀποβάλλειν τάς ἀνίας.]. Η λέξη πέρασε στα ιταλικά ως «bagno», στα αγγλικά ως «bath», στα γαλλικά ως «bain», στα ισπανικά ως «baño» και στα γερμανικά ως «bad». Από την ίδια λέξη ακόμη πήραμε ως αντιδάνεια τις νεοελληνικές λέξεις «μπανιέρα», «μπανιερό», «μπανίζω», «μπανιστήρι», από την συνήθεια που είχαν οι άντρες να παρακολουθούν τις λουόμενες κοπέλες.
Ο «μπούσουλας» προέρχεται από την «πυξίς» [ Λατ. Βuxula< buxida< πυξίδα< πυξίς.]. Ακόμη, η γνωστή «ατζέντα» έχει ελληνική καταγωγή από το ρήμα «ἀγω», επειδή μας οδηγεί σε ό,τι θέλουμε να βρούμε.
Τέλος, η λέξη «καναπές» προέρχεται από την ελληνική λέξη «κωνωπει̃ον» [ canape< canapeum< conopeum< conopeion< κωνωπει̃ον], όπως μας πληροφορεί γι΄αυτήν το ιταλικό λεξικό του Giacomo Devoto « Avviamento alla etimologia italiana-dizionario etimologico». Το «κωνωπει̃ον» λοιπόν, ήταν το αρχικό είδος πολυθρόνας, σαν μικρό ανάκλιντρο, που σκεπαζόταν με ελαφρό διάτρητο ύφασμα για προστασία από τα κουνούπια. Συνεκδοχικά σημαίνει το ίδιο το κάθισμα.
Ευχαριστώ που με συνοδέψατε σε αυτό το γλωσσικό ταξίδι, το έμπλεο γνώσης και ανακάλυψης! Είθε οι πιο όμορφες λέξεις να σας συνοδέψουν στο υπόλοιπο της ημέρας σας!
