Αριστούργημα της αρχιτεκτονικής παγκοσμίως, η Ακρόπολη και ειδικά ο Παρθενώνας χρωστά τη φήμη του στην τέλεια αρχιτεκτονική του και σ’ ένα πλήθος λεπτομερειών που αποκαλύπτουν λεπτότητα και ευαισθησία.
Χτισμένος πλάι στο παλιό «Εκατόμπεδο», προς τιμή της Παρθένου Αθηνάς, από μια επιτροπή της οποίας πρόεδρος ήταν ο Περικλής, αρχιτέκτονες ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης και ανώτερος επόπτης ο Φειδίας. Στα δεκαπέντε χρόνια των εργασιών είχαν αρχίσει οι Αθηναίοι να τοποθετούν τους θησαυρούς στον οπισθόδομο.Ο ναός είναι χτισμένος από πεντελικό μάρμαρο. Σ’ ολόκληρο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο δε χτίστηκε άλλος εφάμιλλος με τον Παρθενώνα ναός. Το έργο έμεινε μοναδικό στους αιώνες. Ο δωρικός ρυθμός τού δίνει απλότητα και σοβαρότητα, η αρμονία των αναλογιών ανάλαφρη χάρη, οι αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες τελειότητα και οι γλυπτές μορφές ανεπανάληπτο κάλλος.
Οι περιπέτειες του ναού άρχισαν μετά την επικράτηση του χριστιανισμού. Το 426 ο Θεοδόσιος μετέφερε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς στην Κωνσταντινούπολη και γύρω στα 530 ο Ιουστινιανός μετέτρεψε το ναό σε εκκλησία και την αφιέρωσε αρχικά στην Αγία Σοφία και κατόπιν στην Παναγία Θεοτόκο, αφού έκανε ουσιώδεις μεταβολές στο οικοδόμημα. Από τον 6ο αι. ο Παρθενώνας είναι χριστιανικός ναός αφιερωμένος στην Παναγία. Ονομάζεται «Παναγία η Αθηνιώτισσα». Για να γίνει χριστιανικός ο ναός, έγιναν κάποιες αρχιτεκτονικές αλλαγές. Από τον 13ο έως τον 15ο αι. η Αθήνα περνάει στα χέρια των Φράγκων (Καταλανών, Φλωρεντίνων κ.ά.) και ο Παρθενώνας γίνεται καθεδρικός ναός (Ecclesia de santa Maria di Atene).
Μετά την ειρηνική κατάληψη της Αθήνας από τους Οθωμανούς το 1458, ο Μωάμεθ Β΄ επισκέπτεται την Ακρόπολη. Οι Τούρκοι δείχνοντας σεβασμό στην πόλη δεν πειράζουν τα μνημεία. Στη ΝΔ γωνία του έχτισαν μιναρέ, του οποίου η σκάλα σώζεται ακόμη. Τη μεγαλύτερη όμως ζημιά έπαθε ο Παρθενώνας το 1687, όταν οι Ενετοί του Μοροζίνι κανονιοβόλησαν την Ακρόπολη που κρατούσαν οι Τούρκοι. Τότε μια βόμβα έπεσε στο ναό, προκάλεσε την έκρηξη της πυρίτιδας, που οι Τούρκοι είχαν αποθηκεύσει σ’ αυτόν, και τον μετέβαλε στα ερείπια που βλέπουμε σήμερα. Μέχρι τη στιγμή εκείνη ο ναός, παρά τις αλλοιώσεις του, έμενε ακέραιος στο σύνολό του. Όταν ο Μοροζίνι κατέλαβε την Ακρόπολη, θέλησε να αποσπάσει τα αγάλματα από το δυτικό αέτωμα και να τα μεταφέρει στη Βενετία ως λάφυρα. Κατά τη διάρκεια της εργασίας τα αγάλματα γκρεμίστηκαν και κομματιάστηκαν.
Η μεγαλύτερη όμως ιεροσυλία έγινε από τον Άγγλο λόρδο Έλγιν. Tον 19ο αι., λίγο πριν την ανεξαρτησία της Ελλάδας, ο άγγλος λόρδος Έλγιν, πρέσβης της Αγγλίας στην Κωνσταντινούπολη, λεηλάτησε τον Παρθενώνα αποσπώντας και παίρνοντας μαζί του στην Αγγλία σημαντικό μέρος των μαρμάρων.
Από το Μεσαίωνα και μέχρι την Τουρκοκρατία γύρω από τον Παρθενώνα και μέσα από τείχη της Ακρόπολης υπήρχε ένας οικισμός. Μάλιστα, ορισμένα από τα τριώροφα σπίτια ακουμπούσαν τα κιονόκρανα του ναού. Οι Τούρκοι τα γκρέμισαν όλα και άσπρισαν τον Παρθενώνα με ασβέστη. Αργότερα, με την παρακμή του οθωμανικού κράτους, σχηματίστηκε πάλι ένα μικρό χωριό το οποίο, καταστράφηκε στις διάφορες εχθροπραξίες.
Η πρώτη πρόταση για να κτιστεί το ανάκτορο του Όθωνα ήταν ο Παρθενώνας. Τα αρχαία μνημεία θα αποτελούσαν μέρος της αρχιτεκτονικής συνθέσεως. Ο Γερμανός αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος Klenze διέκοψε αυτήν την προσπάθεια πείθοντας ν’ αφήσουν το μνημείο ως έχει: Δηλαδή να παραμείνει ένας αρχαιολογικός χώρος, όπου θα ανασκαφεί και θα αξιοποιηθεί ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Σε αυτόν αποδίδεται η ρήσης πως «Ακόμα και να εξαφανιστεί η Αθήνα, το όνομά της αρκεί και μόνο για να την ξαναχτίσει». Δικός του είναι ο οραματισμός και για το πρώτο Μουσείο της Ακρόπολης. Από το 1833 έχουν γίνει εννέα αναστηλώσεις στο μνημείο.
Η μεγάλης σημασίας της αποκατάσταση του σηκού
Ως μια «συνεδρίαση πολύ μεγάλης σημασίας» χαρακτηρίστηκε στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) η χτεσινή καθώς, όπως επισημάνθηκε, βαίνει προς ολοκλήρωση μια προσπάθεια που κρατά πάνω από τρεις δεκαετίες: Η αποκατάσταση του βόρειου τoίχου του σηκού του Παρθενώνα. Στους αρχαίους ελληνικούς ναούς, σηκός ονομαζόταν ο κύριος εσωτερικός χώρος όπου φυλασσόταν το άγαλμα του θεού (ή της θεάς) στον οποίο ήταν αφιερωμένος. Στην περίπτωση του Παρθενώνα, στο μέρος αυτό φυλασσόταν το περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, που φιλοτέχνησε ο Φειδίας και είχε κολοσσιαίες διαστάσεις.
Η πρόταση στην οποία στηρίχτηκε η συγκεκριμένη μελέτη φέρει την υπογραφή του αείμνηστου Χαράλαμπου Μπούρα, αρχιτέκτονα και πρώην προέδρου της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ), με τεράστιο έργο στην αναστήλωση των μνημείων και δη της Ακρόπολης. Αυτό σημαίνει ότι μετά την ολοκλήρωση του έργου (δηλαδή, όταν αναστηλωθούν και οι δυο μακριές πλευρές του σηκού, δηλαδή η βόρεια και η νότια), η γεωμετρία του κτιρίου θα αποκατασταθεί σε μεγάλο βαθμό, «θα φανεί η ταυτότητα και η ιστορία του μνημείου, ενώ ο μέσος επισκέπτης θα έχει αντίληψη της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής του», όπως ειπώθηκε από μέλος του ΚΑΣ. «Η μελέτη επιχειρεί την επαναφορά πλήθους λίθων που βρίσκονται κάτω στη γη, περίπου 250, και ενδεχομένως η πρόταση που θα εγκριθεί να έχει επιπτώσεις στην αναστήλωση των μνημείων στη χώρα», ειπώθηκε από την αρμόδια διεύθυνση.
Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι η πρόταση στην οποία στηρίχτηκε η συγκεκριμένη μελέτη φέρει την υπογραφή του αείμνηστου Χαράλαμπου Μπούρα, αρχιτέκτονα και πρώην προέδρου της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ), με τεράστιο έργο στην αναστήλωση των μνημείων και δη της Ακρόπολης.
Η μελέτη, που πήρε ομόφωνα την έγκριση από το ΚΑΣ (εκτός από τμήμα της στο οποίο μειοψήφησαν δυο μέλη), σκοπεύει να αξιοποιήσει το πλούσιο υλικό και την τεράστια γνώση που συγκεντρώθηκε κατά τη διάρκεια σχεδόν τεσσάρων δεκαετιών, αρχής γενομένης από τον μνημειώδη τόμο του 1983 για την αποκατάσταση του Παρθενώνα των Χ. Μπούρα και Μ. Κορρέ. Στόχος της είναι να αναδειχθεί το όριο διατήρησης του τοίχου όπως διαμορφώθηκε μετά τον βομβαρδισμό του Μοροζίνι το 1687 και πριν από την πολιορκία της Ακρόπολης το 1822, όταν οι Τούρκοι έσπασαν τις αρχαίες πέτρες για να αφαιρέσουν το μολύβι. «Το τμήμα που διατηρήθηκε ως το 1822 ακέραιο, διαλύθηκε μέσα σε έναν μήνα για να ληφθεί ο μόλυβδος και οι πέτρες έμειναν εκεί. Κανείς δεν ήθελε τις πέτρες, τον μόλυβδο ήθελαν», δήλωσε ο νυν πρόεδρος της ΕΣΜΑ, καθηγητής Μανόλης Κορρές, ο άνθρωπος που έχει συνδεθεί όσο λίγοι με τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη. «Οι Τούρκοι με βαριά κατέστρεψαν 500 λίθους. Πεντακόσιους βαριά “τραυματίες” άφησαν πίσω τους, επειδή ήταν βιαστικοί. Θα μπορούσαν να είχαν καταστρέψει 50 και οι 450 να ήταν ‘υγιείς’», είπε χαρακτηριστικά.
Σύμφωνα με την πρόταση, οι αρχαίοι λιθόπλινθοι που θα επανατοποθετηθούν είναι 360 και οι νέοι (από μάρμαρο που θα προέλθει από τον Διόνυσο, το οποίο μοιάζει πολύ με το πεντελικό) περίπου 90. Η αποκατάσταση και των δυο μακρών τοίχων του σηκού (του βόρειου και του νότιου) εκτιμάται ότι θα ολοκληρωθεί σε περίπου 15 χρόνια. Στο δυτικό τμήμα του βόρειου σηκού, το οποίο θα συμπληρωθεί κυρίως με αυθεντικό υλικό, το ύψος της αναστήλωσης δεν θα υπερβαίνει τον 6ο δόμο (δηλαδή συνολικά περίπου τα 4,5 μ.), ενώ το ανατολικό τμήμα θα φτάσει περίπου τα 10 μ. Σε επόμενη φάση, όταν η αποκατάσταση θα συμπεριλάβει και το τμήμα όπου βρισκόταν η ζωφόρος και το επιστύλιο (τα οποία καταστράφηκαν κατά την αρπαγή του Έλγιν και την πολιορκία του 1822) το ύψος θα είναι περίπου 13 μ.
