Η επιλογή του ασπρόµαυρου στη σύγχρονη φωτογραφική εποχή πολλές φορές γίνεται µε γνώµονα την «καλλιτεχνικότητα» της εικόνας. Η ασπρόµαυρη φωτογραφία είναι συνυφασµένη µε την καλλιτεχνική φωτογραφία, απλά και µόνο λόγω του ότι µέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 το ασπρόµαυρο κυριαρχούσε σε όλες τις απόψεις της φωτογραφίας, καλλιτεχνικές, εµπορικές και προσωπικές.
Έτσι, ο νέος φωτογράφος συνήθως επιλέγει τη λήψη σε ασπρόµαυρο διότι θεωρεί ότι ξεπερνάει την «καθηµερινότητα» της έγχρωµης φωτογραφίας και αγγίζει τη διαχρονικότητα της α/µ. Ιστορικά είναι αλήθεια ότι ο εγκέφαλός µας έχει εκπαιδευθεί να θεωρεί το ασπρόµαυρο ως κάτι «σηµαντικό» και το έγχρωµο ως κάτι περαστικό.
Αυτό δεν σηµαίνει όµως ότι κάθε ασπρόµαυρη λήψη είναι απλά µια εικόνα χωρίς το χρώµα, και ότι λειτουργεί αυτοµάτως καλύτερα. Ενώ οι βασικές συνιστώσες της φωτογραφίας παραµένουν οι ίδιες (δηλαδή σύνθεση/φόρµα/περιεχόµενο), η επιλογή του ασπρόµαυρου χρειάζεται διαφορετική προσέγγιση από την έγχρωµη λήψη. Όταν απουσιάζει το χρώµα, που τα µάτια µας έχουν συνηθίσει να βλέπουν, υπάρχουν άλλα στοιχεία που αποκτούν διαφορετική βαρύτητα και ορίζουν την εικόνα.
Leica M4 / Voigtlander 28mm f/2 / Kodak Tri-X 400/Θοδωρής Μάρκου
Οι σκιές είναι σημαντικές Αν η λήψη ήταν έγχρωμη, ο θεατής θα στεκόταν πρώτα στο μπλε ουρανό στο βάθος,που σαν χρώμα «φωνάζει» πολύ παραπάνω από τους λευκούς τοίχους. Τώρα, ο θεατής κάθεται πολύ παραπάνω στη σκιά στον αριστερό τοίχο, που βοηθάει στο να ισορροπήσει ο φωτεινός τοίχος στα αριστερά με τον σκοτεινό τοίχο στα δεξιά. Αν έλειπε η σκιά της πόρτας, η φωτογραφία θα «έγερνε» αριστερά.
Στο ασπρόµαυρο υπάρχει ο κίνδυνος να «επιπεδοποιήσουµε» την εικόνα, διότι πλέον όλες οι πληροφορίες, όλα τα στοιχεία του κάδρου µας απεικονίζονται στην κλίµακα του γκρι. Ξαφνικά, το κόκκινο, το πράσινο και το µαύρο είναι σχεδόν ίδια. Ο γαλάζιος ουρανός γίνεται άσπρος. Η σκουροπράσινη φυλλωσιά στο βάθος του κάδρου ενσωµατώνεται στο µαύρο ρούχο του περαστικού στο πρώτο πλάνο. Δεν είναι λοιπόν τόσο απλό όσο να πούµε ότι «εξαφανίζουµε» τον παράγοντα του χρώµατος. Πράγµατι τον εξαφανίζουµε, αλλά την ίδια στιγµή εµφανίζεται ο παράγοντας της κλίµακας του γκρι. Όσο δύσκολο είναι να ισορροπήσει χρωµατικά µια εικόνα, τόσο αντίστοιχα δύσκολο είναι να ισορροπήσουν οι διαβαθµίσεις του γκρι, οι όγκοι, οι σκιές.
Βλέποντας σε τόνους του γκρι
Όταν τραβάµε ασπρόµαυρο πρέπει να δίνουµε µεγαλύτερη προσοχή στους όγκους του κάδρου, διότι πλέον δεν υπάρχει το χρώµα για να τους κάνει να ξεχωρίσουν µεταξύ τους. Έτσι είναι εύκολο το κυρίως θέµα µας να αποκτήσει ανταγωνισµό από στοιχεία που στην πραγµατικότητα δεν έχουν καµία σχέση µαζί του. Μια κλασσική περίπτωση είναι οι σκιές. Οι σκιές δεν είναι τόσο σηµαντικές σε µια έγχρωµη φωτογραφία, διότι υπάρχουν διάφορα χρώµατα στην εικόνα που θα τραβήξουν την προσοχή. Σε µια ασπρόµαυρη φωτογραφία όµως, οι σκιές ξαφνικά αποκτούν οντότητα, και µπορούν να καταστρέψουν την εικόνα, δηµιουργώντας µαύρους όγκους εκεί που φωτογράφος δεν τους είχε υπολογίσει. Οφείλουµε λοιπόν να προσπαθούµε να βλέπουµε τον κόσµο ασπρόµαυρα, αγνοώντας τα δυνατά χρώµατα, και να λαµβάνουµε υπόψη µας κάθε σκιά που υπάρχει στο κάδρο µας.
Minolta XD-7 / Minolta 28mm f/2.8 / Polypan F+ 50/ Θοδωρής Μάρκου
Ατµόσφαιρα
Το συγκεκριµένο σκηνικό είχε ανοιχτό µπλέ ουρανό, πρασινο/µπλε στη θάλασσα, λευκό παγκάκι, σκούρο καφέ µπουφάν, καστανά µαλλιά. Αν η λήψη ήταν έγχρωµη, το δεύτερο πλάνο – ο ουρανός και η θάλασσα – θα αποσπούσαν την προσοχή του θεατή από το πρώτο πλάνο. Σε ασπρόµαυρη εκδοχή, η αντίθεση που δηµιουργείται από το µαύρο µαλλί πάνω στο λευκό παγκάκι, κλέβει την παράσταση.
Ένα ακόµα σηµαντικό θέµα στο ασπρόµαυρο είναι ότι η αντίθεση έχει πολύ µεγαλύτερη δύναµη. Σε µια έγχρωµη λήψη το κοντράστ έχει δευτερεύον ρόλο, αφού προέχει ο συνδυασµός των χρωµάτων. Στην ασπρόµαυρη λήψη όµως, το κοντράστ είναι αυτό που θα ξεχωρίσει τα λευκά από τα µαύρα, και άρα θα ορίσει την εικόνα. Αντίστοιχα, σε µια ασπρόµαυρη λήψη οι σιλουέτες έχουνε πολύ µεγαλύτερη δύναµη. Με µπόλικη αντίθεση και µια σωστή τοποθέτηση του µαύρου όγκου πάνω σε λευκό, η µαύρη σιλουέτα κάποιου ανθρώπου ή κάποιου αντικειµένου αποκτά οντότητα ως έχει, χωρίς να βάζει τον θεατή σε διαδικασία να ανακαλύψει τις λεπτοµέρειες του αντικειµένου αυτού. Στο ασπρόµαυρο οι γραµµές, τα µοτίβα και οι υφές, όλα ξαφνικά είναι πιο σηµαντικά. Κολώνες, καλώδια, διαγραµµίσεις, ακόµα και ο τρόπος που οι ακτίνες του ήλιου καταγράφονται στην εικόνα, δηµιουργούν µια σύνθεση που δεν θα ήταν τόσο δυνατή αν υπήρχε χρώµα. Δίνουµε ιδιαίτερη σηµασία σε αυτά τα στοιχεία στην εικόνα µας, διότι κατά τη µεταµόρφωσή τους σε ασπρόµαυρο, αποκτούν µεγαλύτερη βαρύτητα από όση έχουν στην πραγµατικότητα.
Τέλος, ένα σηµαντικό πλεονέκτηµα του ασπρόµαυρου σε σχέση µε το έγχρωµο, είναι ότι λειτουργεί καλύτερα για όλες τις ώρες της ηµέρας και όλες τις φωτιστικές συνθήκες. Φυσικά, το ιδανικό είναι να επιλέγουµε εµείς το φως που θα χρησιµοποιήσουµε (επιλέγοντας την ώρα που θα τραβήξουµε, αν πρόκειται για φυσικό φως), αλλά όταν δεν έχουµε αυτή την πολυτέλεια, η λήψη σε ασπρόµαυρο µας βοηθάει περισσότερο. Εκεί που θα είχαµε ξεπλυµένα χρώµατα και σκληρό φως, στο ασπρόµαυρο µπορούµε να βρούµε ενδιαφέρουσες σκιές και υψηλό κοντράστ.
Minolta XD-7 / Minolta 28mm f/2.8 / Polypan F+ 50/Θοδωρής Μάρκου
Αντίθεση και γραμμές Η ασπρόμαυρη λήψη με υψηλή αντίθεση μπορεί να δημιουργήσει καλές εικόνες από το τίποτα. Ένας επαρχιακός δρόμος, ένα εναέριο καλώδιο και λήψη ανάποδα στον ήλιο που δύει. Αποτέλεσμα είναι ένα μαύρο σκηνικό, σιλουέτες του τοπίου στο βάθος και τρεις γραμμές που ενώνονται σε ένα διαμάντι: το εναέριο καλώδιο, η λευκή διχωριστική γραμμή του δρόμου και η θάμβωση που προκαλεί ο ήλιος στον φακό.
Leica M4 / Voigtlander 28mm f/2 / Kodak Tri-X 400/Θοδωρής Μάρκου
Εστίαση στο θέµα Ενώ το λευκό πράγµατι δεσπόζει στη σκηνή αυτή, το χρώµα που υπήρχε ήταν αρκετό για να αποπροσανατολίσει: µπλε στις πόρτες και τα παράθυρα στο βάθος, καφέ στην πόρτα αριστερά, πράσινο να φυτρώνει στις παλιές πέτρες αριστερά, πράσινο και στη γλάστρα στο κέντρο, ανοιχτό µπλε στον ουρανό. Ο θεατής θα χανόταν σε όλα αυτά τα χρώµατα και δεν θα έδινε την πρέπουσα σηµασία στο µοναδικό στοιχείο που δίνει αξία σε µια κατά τ’ άλλα συνηθισµένη εικόνα: το πιτσιρίκι µε το ποδήλατο.
