Η χολιγουντιανή φιλμογραφία είναι γεμάτη από πάμπολλες (αντι)πολεμικές ταινίες που περιστρέφονται κυρίως γύρω από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια κι αποτελεί μία από τις σημαντικότερες και μελανότερες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας. Χίτλερ, Άουσβιτς, Ολοκαύτωμα, Γερμανοί, Ιταλοί, Εβραίοι, έγιναν το έναυσμα για εξαιρετικές ταινίες, όπως «Η αυτοκρατορία του Ήλιου», «Η λίστα του Σίντλερ», «Η ζωή είναι ωραία», «Η διάσωση του στρατιώτη Ράιαν», «Ο γιος του Σαούλ» κι ένα σωρό άλλα κινηματογραφικά διαμαντάκια.
Όταν λοιπόν βγαίνει στις αίθουσες το «1917» και μάλιστα με επίκεντρο τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι αναπόφευκτο να σκεφτείς αυτομάτως ότι μάλλον θα παρακολουθήσεις μια χιλιοειπωμένη πλοκή στα χαρακώματα – τι άλλο μπορεί να έχει μείνει που δεν έχει πια αποτυπωθεί στη μεγάλη οθόνη;
Η ταινία του Sam Mendes είναι εδώ για να μας διαψεύσει.
Την άνοιξη του 1917, ο δεκανέας Tom Blake λαμβάνει διαταγή να μαζέψει τον εξοπλισμό του και να διαλέξει άλλον ένα στρατιώτη. Ανυποψίαστος για την αποστολή αυτοκτονίας που τους περιμένει μέσα στο πλαίσιο του «αναλώσιμου πολεμικού υλικού», παίρνει μαζί του τον επίσης δεκανέα Will Schofield. Οι δυο τους επωμίζονται όπλα και ευθύνη προκειμένου να μεταφέρουν ένα γράμμα – διαταγή στον συνταγματάρχη McKenzie για ακύρωση της προγραμματισμένης επίθεσης των Βρετανών, αφού οι Γερμανοί τους στήνουν παγίδα εξόντωσης.
Από τις πρώτες κιόλας σκηνές, ο θεατής νιώθει τη δική του ανάσα ανάκατη με αυτή των δύο πρωταγωνιστών: με σχεδόν εξ ολοκλήρου one camera αφήγηση, τους ακολουθεί στην (πολύ) πέρα από ανθρώπινες αντοχές δύσκολη διαδρομή τους.
Παρά τη συνεχή κίνηση – οι στρατιώτες σε μια πορεία γραμμική κι ευθύγραμμη μοιάζουν να μην σταματούν ούτε λεπτό για ξεκούραση ή φαγητό – ο σκηνοθέτης φροντίζει να αφήσει διάσπαρτες λεπτομέρειες στις οποίες αναπόφευκτα το μάτι και ο νους κάνουν παύση: στην πληγωμένη από συρματόπλεγμα παλάμη του Schofield που βυθίζεται κατά λάθος στο πτώμα που σαπίζει, στη διαδρομή ενός αρουραίου που (ναι, κι όμως) έχει καταλυτικό ρόλο σε μια παραλίγο μοιραία σκηνή, στα φουσκωμένα κουφάρια στρατιωτών στις όχθες του ποταμού. Σε όλα αυτά η κάμερα δεν στέκεται με προσποιητή έμφαση, μα τόσο όσο για να προκαλέσει αβίαστη ανατριχίλα.
Σίγουρα ο ρεαλισμός αποτελεί το βασικό συστατικό, μέχρι τη στιγμή που ο Schofield βγαίνει από το μισογκρεμισμένο κρησφύγετο στο χωριό Écoust, όπου γινόμαστε μάρτυρες μιας ανθρώπινης, smooth εικόνας στην οποία προμηθεύει με κονσέρβες και γάλα μια γυναίκα και το μωρό της. Ένα λεπτό μετά, βυθίζεται – μαζί του κι εμείς – σε ένα κακό όνειρο γεμάτο φωτιά. Ο χρόνος εδώ αλλοιώνεται, κάθε δευτερόλεπτο μοιάζει να «λιώνει» αργά στον πορτοκαλί εφιάλτη των εκρήξεων. Η σκοτεινή, κομματιασμένη φιγούρα ενός γλυπτού στην άκρη που θυμίζει Σταυρό, απλώς επιτείνει την εικόνα της Αποκάλυψης και χλευάζει το κατ’ εξοχήν σύμβολο αγάπης και ειρήνης. Η κόλαση έχει ανοίξει.
Τα ερμηνευτικά εύσημα φυσικά ανήκουν στον George MacKay, τον οποίο η κάμερα δεν αφήνει ποτέ «από τα μάτια της».
Σκηνές υπέρτατης φρίκης ή υπέρτατου συναισθηματισμού δεν υπάρχουν. Δεν χρειάζεται άλλωστε. Ο άνθρωπος που ξέρει να παρατηρεί και να σκέφτεται, θα βρει σε κάθε φράση, μορφασμό και εικόνα το φιλειρηνικό του μήνυμα.
Η ιστορία είναι εμπνευσμένη και αφιερωμένη στον Alfred Mendes, παππού του σκηνοθέτη, οι μνήμες του οποίου αποτέλεσαν τον πυρήνα της.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Χώρα: Αμερική, Αγγλία
Διάρκεια: 119′
Σκηνοθεσία: Σαμ Μέντες
Πρωταγωνιστούν: Ντιν – Τσαρλς Τσάπμαν, Τζορτζ ΜακΚέι, Κόλιν Φερθ, Μπένεντικτ Κάμπερμπατς, Μαρκ Στρονγκ
