Εκδίκηση και οργή στάζει από το “πύρινο” ματι του Άμλετ – Ο πρίγκιπας της Δανίας

Θυμάμαι κάποια λόγια -μου τα είχες απαγγείλει. Δεν τα έπαιξες ποτέ. Ίσως μόνο μια φορά. Το έργο εκείνο δεν άρεσε στον κόσμο. Όμως εγώ το αγάπησα. Γιατί η τέχνη δεν είναι για τους πολλούς, ούτε είναι για τους λίγους, είναι πάντα για τον καθένα χωριστά. Αλλά και σε άλλους άρεσε που ήταν πιο αρμόδιοι και πολύ καλύτερα από μένα ήξεραν από τέχνη. Είπαν το έργο τίμιο και είπαν για τους μικρούς συγγραφείς που ταπεινώνουν το κοινό. Γλείφουν τις πληγές του και το καθησυχάζουν. Λογοκρίνουν ό, τι είναι μεγάλο, αχάριστοι κι ανάξιοι για την τρομαχτική ομορφιά του.

Άμλετ, πρίγκιπας της Δανίας

Ένα έργο, ένα μεγαλοφυές αριστούργημα, που στο πρώτο «κλάμα» της «εκμαίευσής» του από τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ κατέφθασε στο θεατρικό «άτοπο» – ουτοπικό σχήμα που λέγεται σανίδι, πρωτόπλαστο δημιούργημα της τέχνης, το θέατρο, για να διχάσει, να αποσυνθέσει και να αναταράξει το έλλογο του θεατρικού γνώμονα.

Λίγα λόγια για το έργο

Έξαφνα, ο βασιλιάς της Δανίας πεθαίνει. Την βασιλεία αναλαμβάνει ο αδερφός του, ο Κλαύδιος, ο οποίος παντρεύεται τη μητέρα του Άμλετ, τη Γερτρούδη. Ο Άμλετ, ο γιος του τέως βασιλιά της Δανίας, νιώθει απέχθεια για το ζευγάρι, το οποίο κατηγορεί πως διαπράττουν αιμομιξία, της μητέρας του και του θείου του. Ένα βράδυ, ο Άμλετ βλέπει το φάντασμα του πατέρα του, και τότε μαθαίνει την πραγματική αιτία του θανάτου του: δολοφονία. Αποφασίζει να πάρει εκδίκηση, όμως, δεν ξέρει ακόμη την αλήθεια. Όταν την μαθαίνει, θέτει ως στόχο της ζωής του να σκοτώσει τον θείο και πατριό του, αφού πρώτα υποκριθεί τον παράφρονα, κάτι που ίσως του δώσει και άλλοθι. Ένα έργο με πληθώρα μηνυμάτων, που μιλά για τον ανεκπλήρωτο έρωτα, για την ανηθικότητα, το έγκλημα, την πολιτική και για μια αρρωστημένη κοινωνία…

Το έργο αυτό ταλανίζει και δραπετεύει από κάθε ορόσημο και ηθικό στίγμα που χαράζει βαθιά στο θεμέλιο η Τέχνη του θεάτρου. Το 1948, στον υπότιτλο της ταινία του Ολίβιε, δίχως να κληροδοτήθηκε κάποιο δίδαγμα  στους επόμενους ενσαρκωτές του Άμλετ, άφησε να εννοηθεί πως: «Ο Άμλετ είναι η τραγωδία ενός αναποφάσιστου ανθρώπου», δεν έγινε ποτέ σαφές αν εννοούσε τον Σαίξπηρ ή τον ήρωα Άμλετ, αν και ο ίδιος ο Σαίξπηρ εναπόθεσε πολλά ψυχικά και «σαρκικά» κομμάτια του σε αυτό του το δημιούργημα.

Ο πρίγκιπας της Δανίας -όπως αποκαλείται από πολλούς- εγκωμιάστηκε ως θαυματουργικό έργο από θεατρολόγους και ψυχαναλυτές, οι οποίοι, ύστερα, εντρύφησαν σε αυτό μέσω μιας, πολλών ετών, έρευνας, και πολλές φορές με μάταιες απολαβές των προσπαθειών τους. Με ακανθώδες δρομάκι μοιάζει εκείνο το «μονοπάτι» της επεξήγησης του σαιξπηρικού ψυχισμού και λογισμού, μοιάζει επώδυνη και διακλαδική η φιλοδοξία του δύτη να περιπλανηθεί στ’ άδυτα νερά του εγκεφάλου αυτού του θεατρικού συγγραφέα, που έζησε στο Λονδίνο του 17^όμου  και 18^ου αιώνα μ.Χ, κάτι που προκαλεί ένα άλγος στη σκέψη του πόσο διαχρονικό εμμένει το στίγμα του σε κάθε κοινωνία που δεινοπαθεί. Για πρώτη φορά, τους προβολείς αντίκρισε αυτό το έργο το 1600, όταν παίχτηκε στη Σφαίρα του Λονδίνου, με τον Ρίτσαρντ Μπέρμπατζ στον βασικό ρόλο και τον συγγραφέα να κάνει το Φάντασμα.

Ο Σαίξπηρ, χωρίς να μειώσει και να διακρίνει τον «Άμλετ» από τα υπόλοιπα έργα του, που είχαν προηγηθεί, αισθανόταν το δικό του αυτό γέννημα σαν έναν πρωτότοκο γιό, που δεν θα πεθάνει ποτέ, έστω όσο θα το καμάρωνε ο «πατέρας» του.

Κάποτε έλεγαν πως αν έχει τη φιλοδοξία ένας «Άμλετ» κάποιας μικρής ή τερατώδους σκηνής να θεωρείτο μια επιτυχία, πρέπει για λίγο να ξεχαστεί το έργο και να δεσπόσει στο θεατρικό «σαλόνι» ο ηθοποιός. Άγνωστο αν κάτι τέτοιο έχει μια βάσιμη ισχύ, όμως, ο «Άμλετ» της λεωφόρου Κηφισίας ήταν εφάμιλλος της προέλευσής του, με μοντέρνες εναρμονίσεις, που στη μηχανή του χρόνου επικαλείται το αίσθημα μιας διττής εποχής, σε μια Δανία με βασιλιάδες και πρίγκιπες και σε ένα άγνωστης προελεύσεως ή απορυθμισμένου χρόνου που έγκειται καθαρά στο παρόν. Ο επίδοξος και επιδέξιος εκείνος ηθοποιός που πάλλεται με όποια παρανόηση απαιτεί ο ρόλος, δίχως αυτό να τον ματαιώνει σε κάτι που δεν είναι διόλου σίγουρο, κινείται και ακροβατεί ανάμεσα στον ψυχικό ορθολογισμό και ανάμεσα στην μεταφυσική του μεταμόρφωση.

Μπορεί κάποιος να αγνοήσει τον κίνδυνο που προοιωνίζει ο πολυσύνθετος χαρακτήρας «Άμλετ»;

Χρήσιμο να αναφερθεί πως αυτός ο ρόλος έχει επιτευχθεί με μεγάλη επιτυχία και απολαβές από την πρώτη γυναίκα που αποτόλμησε να ενσαρκώσει Άμλετ, τη Σάρα Σίντονς, οπότε, ο Άμλετ ίσως να μην μεταφέρετε πάντοτε με απόλυτη ακρίβεια και φυσικότητα, όπως τον είχε πλάσει ο Σαίξπηρ, βέβαια, τα αινίγματα που μεταφέρονται και δεν μετουσιώνονται, αλλά αυτούσια παρέχονται στον θεατή, δεν πρέπει -ή μάλλον δεν χρειάζεται- να μεταποιούνται.

Ο Τάσος Ιορδάνης διείσδυσε και έδωσε σάρκα και οστά στον Άμλετ, δίχως να τον «κοροϊδέψει» ή να τον  παραπλανήσει, φορτώνοντά τον με  τις όποιες «ιδεοληψίες» τον χαρακτήρα του. Ήταν ειλικρινής, κατείχε με ωριμότητα και ειλικρίνεια την ψυχωτική αλλά και την ενσυνείδητη σύνθεση του «Άμλετ», υπηρετώντας με ισορροπία την αρχή, τη μέση και την αυλαία του έργου, δίχως να παρεκκλίνει, ούτε να αναπλάσει έναν άλλον Άμλετ, αλλά εκείνον που δρα ανά εποχή με δριμύτητα, με στόμφο, προξενώντας την περιέργεια και την ανησυχία του θεατή. Είχε τον σκοπό του, κάθε ρόλος, ιδιαίτερα ο κεντρικό ήρωας, θα πρέπει να επιτελεί τον σκοπό του, κι αν του Άμλετ είναι να θέσει ερωτήματα υπαρξιακά, θρησκευτικά, μεταφυσικά, πολιτικά, κοινωνικά, ηθικά, συνειδησιακά, εκδικητικά, ανθρωπιστικά, αλλά από την άλλη να θίξει τη πάθηση του κόσμου που κυνηγά με μανία τη δόξα, το χρήμα, που γίνεται ένας ζώο-αιμομίκτης και μεταμορφώνεται σε κτήνος που μυρίζεται ηδονικά τον άργυρο, ο ηθοποιός Ιορδάνης ίσως και να κέρδιζε την προσοχή του Σαίξπηρ, με το ύφος που σχημάτιζε στον χαρακτήρα και με τις αντηχήσεις του προκαλούμενες από τον τρόπο που μετέφερε το κάθε νόημα, το ερώτημα, πώς φιλοσοφούσε και πώς αγκιστρωνόταν σε κάθε λέξη που είχε γράψει ο συγγραφέας αυτού του έργου.

Σχεδιάζοντας το κάδρο, η προσέγγιση του σκηνικού ήταν λειτουργική, είχε την αληθοφάνεια που επικρατεί σε ένα αίσθημα θεάτρου. Με την κατάλληλη τοποθέτηση των επίπλων, τη χρήση των αντικειμένων από τους ηθοποιούς με φυσικότητα, κούμπωνε όλη τη σχεδία αυτού του έργου, προσθέτοντας λίγη φαντασία και μια εναρμόνιση σκηνής και ήχου, με τις σταγόνες της βροχής που είχαν την ηχώ που προσκαλούσε το κοινό να μετέχει και να του προκαλείται ένα ωραίο και συγκεντρωμένο στην υπόθεση συναίσθημα.

Ο Άμλετ είναι μια λεπτομέρεια, που ωθείται να συγκολλείται με πολλές άλλες, που έτσι πλάθουν μια σφαίρα μου μιλάει, ένα κουβάρι από κλωστές που σιγά σιγά ξεμπλέκεται, δίχως το παράλογο, αλλά μέσω της σιωπής που ουρλιάζει πίσω από έναν καθρέπτη όπου η αντανάκλαση ψάχνει την απάντησή της: «Να ζει ή να μην ζει κανείς;». Το κούμπωμα έγινε από τους Σταύρος Λίτινας, ο οποίος φρόντισε τα σκηνικά, από τον Λεβάν Τσουλάτζε που επιμελήθηκε τη μουσική υπόκρουση με τη πότε δραματική μελωδία του θανάτου και του θρήνου και πότε με το «Southern nights» του Γκλεν Κάμπελ, που συντάχθηκε με τη πινελιά του κωμικού στοιχείου της παράστασης, ανάμεσα στο δράμα και την τραγικότητα στις ζωές των ηρώων, κάτι που αλάφρυνε το κλίμα με τη διασκεδαστική ερμηνεία των Δημήτρη Διακοσάββα και Δημήτρης Καπετανάκος, οι δύο «αβανταδόρικοι» ρόλοι που ήταν κάπου κάπου εκτός πραγματικότητας, αλλά κάποιου χιουμοριστικού, που ήταν ευέλικτοι σε αυτό, χαλαρώματος.

Τον Λεβάν Τσουλάτζε τον είχα πρωτοδεί στα «θεατρικά βραβεία κοινού 2017» στο Μέγαρο Μουσικής, ένας άνθρωπος που αγαπά τον ελληνικό πολιτισμό, έχει ήδη προηγηθεί ένα έργο που ανέβασε το 2015, το «Έγκλημα και τιμωρία» του Φιόντορ Ντοστογιέφσι, σε ένα ανέβασμα που συνεργάστηκε ξανά με τον Τάσο Ιορδάνη, τον Θοδωρής Κατσαφάδος, τον Δημήτρης Καπετανάκος και τον Δημήτρης Διακοσάββας. Στον “Άμλετ” είχε την εξαίρετη οπτική προσέγγιση στην δράση των ηθοποιών, σκηνοθέτησε ένα δραματουργικό έργο, το οποίο απαιτεί μια γνώση, πείρα και «τόλμη», κατ’ εμέ, ώστε να μεταπηδήσουν στο θεατρικό σανίδι όλα τα αιχμηρά νοήματα που επιβάλλει το ίδιο. Φρόντισε την εικόνα, τον ήχο, το φως, με όλα τα χρώματα και τα συναισθήματα που απηχούν στον θεατή. Μας περιήγε σε κάθε πράξη -έμμετρο έργο ο Άμλετ, αποτελούμενο από πέντε πράξεις- δεν υπήρξαν κενά και ούτε μεταποίησε το έργο, το φόρεσε στα μέτρα των ηθοποιών με μοντέρνα στοιχεία, αλλά και με δανειστικά της εποχής εκείνης. Μια αλληγορία στην οποία, παρά τη προσπάθεια που χρειάζεται, μαζί με τον συλλογισμό, εξισορρόπησε κάθε πτυχή, ορθά και επάξια.

Ο έρωτας: αυτή τη τρυφερότητα δεν θα μπορούσε ο Σαίξπηρ να μη τη σκιαγραφήσει με χρώματα πορφυρά, όπως είναι το αίμα της Οφηλία (Ιωάννα Παππά). Ο έρωτας τη σκότωσε, όπως σκοτώνει τον «Ρωμαίο και την Ιουλιέτα»… Ανέκαθεν ο Σαίξπηρ μίλαγε για τον έρωτα ως κάτι ανεκπλήρωτο, θανατηφόρο, όμως, τόσο δυνατό, που φτάνει ως τον θάνατο, τη θυσία της ψυχής, της ίδιας τη οικογένειας. Είναι πολλά αυτά που ήθελε ν’ αναφέρει ο Σαίξπηρ, και ίσως να μην αναλωθήκαμε αρκετά ώστε να τα ψάξουμε, θαρρώ πως οι ήρωες είναι απόλυτα υγιείς -και όχι η παρανοϊκή πτυχή που κάποιοι θέλουν να «μεταγγίσουν» στο έργο. Εσωτερικεύοντας κανείς, αντιλαμβάνεται και συνειδητοποιεί πως είναι ένα έργο με αποσπασματικά κομμάτια, από τα οποία καθένας μπορεί να καταπιαστεί σε εκείνο που τον αγγίζει τη δεδομένη στιγμή, είτε είναι ο έρωτας, είτε η αδικία, είτε ό, τι εκείνος εκλέγει να οικειοποιηθεί.

Οι ηθοποιοί: Τάσος Ιορδανίδης, Άρης Λεμπεσόπουλος, Πέμυ Ζούνη, Ιωάννα Παππά, Νίκος Πουρσανίδης, Δημήτρης Καπετανάκος, Δημήτρης Διακοσάββας, Θοδωρής Κανδηλιώτης, Ιάσονας Παπαματθαίου και ο Θοδωρής Κατσαφάδος εμπλούτισαν την παράσταση, ο καθένας με τη δική του κατάθεση. Ο «Άμλετ» ήταν και λίγο ανθρώπινος, αν επιτρέπεται να τον χαρακτηρίσω έτσι, βοήθησαν οι ηθοποιοί ώστε όλα να γίνονται ξεκάθαρα, να υπάρχει η ροή, η ένταση και η ενατένιση από τη μεριά και των ηθοποιών και των θεατών, με τα δραματικά σημεία του όπως το πένθος και το πολύνεκρο, όπως και τα κωμικά κομμάτια, αλλά και τα εκτονωτικά-τραγικά.

Φορεσιές, τόσο ανδρικές όσο και γυναικείς, που αναλογούσαν στην εποχή εκείνη, όμως, δεν αποκόπτεται από μια σύγχρονη-μεταμοντέρνα κοινωνία. Τα ρούχα κάλυπταν την γύμνια των ηρώων, φορέματα από μετάξι –αποτύπωση της αστικής τάξης- από σατέν και παπούτσια λούστρινα, που πολλά λένε, πίσω από την κάλυψη του κοσμικού. Ο μαυροφορεμένος Άμλετ ήταν απλός, αφού απομονώνει τον εαυτό του από τα πλουσιοπάροχα ανούσια καλύμματα.

«Άμλετ. Σώπα. Αρχινάει να φαίνεται η ψυχή μου

Τη βλέπω. Έχει μαύρα στίγματα. Βαθειά κι ως βαθειά

τη σημαδεύουν. Δεν θα φύγουν ποτέ πια.

Θα είναι πάντα εκεί»

Γερτρούδη