“Και μετά; Δεν έχει μετά. Δεν έχει τίποτα. Είναι τώρα” είπε ο Μολιέρος “Είναι γλυκό το να ζεις” κατέληξε – “Οι γάτες πέθαναν”

«Οι γάτες πέθαναν», ένα θεατρικό έργο για τον ηθοποιό-δραματουγρό Μολιέρο, το οποίο εμπνεύστηκε η Μαρία Αποστολακέα, με αποσπάσματα και στιγμιότυπα παρμένα από κείμενα και επιστολές που έγραψε ο ίδιος, καθώς και όσα έγραψαν άλλοι για το πρόσωπό του, παρουσιάζονται στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων.

Όλα τα παραπάνω συνενώνονται και «περιχύνονται» σε ένα χαρτί, και ύστερα ορθώνονται στο θεατρικό σανίδι.

Ηθογραφικά και προσωπογραφικά στοιχεία Μολιέρου ή αλλιώς του Ζάν Μπαττίστ Πόκλεν

«Τα έργα του Μολιέρου ανήκουν στην ανθρωπότητα…». Αυτό υποστήριζαν εκείνοι που υπηρέτησαν την ιδεολογία και τ’ όραμα του δεινού ( με την έννοια του επιδέξιου) αυτού δραματουργού. Πρόφερε, κάποια σιωπηρή, του “ανάπηρου” χρόνου, ώρα, ο Μολιέρος: «Το ότι λένε όλα τα κακά του κόσμου για τα έργα μου, το αποδέχομαι… Τους αφήνω με όλη μου τη καρδιά τα έργα μου, τις χειρονομίες μου, τα λόγια μου, τον τόνο της φωνής μου και τον τρόπο της αφήγησής μου. Αλλά πρέπει να κάνουν τη χάρη να μου αφήσουν τα υπόλοιπα. Ορίστε η απάντηση που θα έχουν από εμένα.»

Οι ήρωες του έργου του ήταν, ως επί το πλείστον, πρόσωπα και χαρακτήρες της πραγματικότητας. Προσπάθησε να ψυχαναλύσει, αν μπορούμε να κάνουμε χρήση αυτής της λέξης και έννοιας, τον απλό λαό, τα πάθη τους, την θλίψη, την πλήξη, τη ζωή και τα συναισθήματά τους. Ήρθε σε επαφή με αυτούς τους ανθρώπους, τους είδε, τους έβλεπε, κι έγραφε για εκείνους παρωδώντας τον Γολγοθά τους, εμβάλλοντας, όμως, κάπου κάπου, τις πιο λυπηρές του στιγμές, κάποιες δραματικές πινελιές.

Ο Μολιέρος, για κάποιους, θεωρήθηκε ως ο μεγαλύτερος δάσκαλος της κωμωδίας στη δυτική κοινωνία, ή ως η σημαντικότερη πνευματική προσωπικότητα που άφησε το στίγμα της σε δύο ήδη δραματουργίας, τα οποία μπόρεσε να φέρει στην ίδια θέση και αξία: την κωμωδία και την τραγωδία.

Ήταν ο μεγαλύτερος γιος ενός εμπόρου υφασμάτων, ο οποίος αργότερα έγινε βασιλικός διακοσμητής. Γεννήθηκε 6 χρόνια μετά τον θάνατο του Σαίξπηρ, την εποχή του Λουδοβίκου ΙΓ’. Ίδρυσε τον δικό του θίασο, το «Περίλαμπρο Θέατρο», με το οποίο έκανε πληθώρα περιοδειών και αγαπήθηκε από τους θεατράνθρωπους και από το κοινό. Βλέποντας ο βασιλιάς την επιτυχία του Μολιέρου, προθυμοποιήθηκε να τον υποστηρίξει οικονομικά. Άφησε μια κληρονομιά από 33 έργα (επτά κωμωδίες με σατιρικά μπαλλέτα, δεκατέσσερις κωμωδίες χωρίς μπαλλέτα, έξι μονόπρακτα, τρεις φαντασμαγορίες, δύο διαλογικές επιθέσεις στους εχθρούς του και μία τραγωδία).

Οι ήρωες του Μολιέρου είχαν ως κύριο χαρακτηριστικό το ήθος: αγνότητα, ακολασία, φθόνος, κακία, καλοσύνη, έρωτας, αγάπη, πόνος, δισταγμός, εγκλωβισμός, θλίψη, κατάθλιψη, ματαιοδοξία, ευτυχία. Ήταν ο συγγραφέας που μεριμνούσε μερόνυχτα, και βασανιζόταν στο «προσκεφάλι» των γραπτών του, για ένα έργο που θα σαλεύει και θα πάλλεται μόλις θα επιχειρεί να εισβάλλει ωσάν ληστής των ψυχών στα ενδότερα του ανθρώπου.

Πολέμιοι των έργων του – Οι κληρικοί που θίχθηκαν στην ανάγνωση των κειμένων του Μολιέρου  

Όταν ο Μολιέρος έγραψε τα έργα «Γάμος με το ζόρι», «Έρωτας γιατρός», και «Η πριγκίπισσα της Ηλιάδας» και τα παρουσίασε, ύστερα από ειδική παραγγελία του βασιλιά, εκείνος έμβαλλε και τον «Ταρτούφο». Το έργο τούτο, μαζί με το «Δον Χουάν», ήταν ο λόγος για την αψιμαχία, την επίκριση και τον πόλεμο που ξέσπασε από τους κληρικούς, οι οποίοι τον κατηγόρησαν για αθεϊσμό και ιεροσυλία. Ώρες και μέρες ο Μολιέρος βυθίστηκε στ’ άδυτα της γραφής του, αναθεωρούσε ξανά και ξανά, δεν μπόρεσε όμως ν’ απαρνηθεί την φύση των γραπτών του. Ίσως να πτοήθηκε, ίσως ο δημιουργικός του τάλαντος να ψυχράθηκε, κι εκείνος να έβλεπε άγνωρη και ξένη τη γραφή του, όμως, με την κοφτερή του πένα χάραξε, ξανά και ξανά, το λευκό-χαρτο και, στο τέλος, στο δικό του τέλος, απέβη παλαίμαχος, ακόμη κι αν η αλήθεια κάποιους τους κόστισε λίγο παραπάνω.

Μια συνδιαλλαγή τριών έργων: «Το σχολείο των γυναικών», «Ταρτούφος» – ή αλλιώς «Ο απατεώνας» και ο «Δον Χουάν» – Επιστολές και κείμενα του Μολιέρου ενσαρκώνονται στο θεατρικό σανίδι

Η Μαρία Αποστολακέα «έραψε» τα έργα του Μολιέρου σε ένα λευκό υφαντό, στο οποίο, στη συνέχεια, πρόσθεσε χρωματιστές κλωστές, που γέμισαν τη σκηνή χρώματα, εικόνες και συναισθήματα. Με προσοχή και ψηφιδωτή τοποθέτηση των εύθραυστων κομματιών (έργα και κείμενα του Μολιέρου), τα ακούμπησε στο θεατρικό σανίδι, προσπάθησε να χαράξει μια οπή στο έργο και τη ζωή του συγγραφέα, να τρυπώσει στο ενδότερό του και να κατοικήσει για λίγο καιρό στα βαθιά αυτού του ψυχισμού. Η Μαρία Αποστολακέα, σαν σε όνειρο, φαντάστηκε τον Μολιέρο να ξυπνά, ίσως ύστερα από χρόνια. Δίπλα του να στέκει ο αιωνόβιος Μπάτλερ του, ο άνθρωπος που στάθηκε άτρωτος και άφθαρτος στο πλευρό του. Τα δύο πρόσωπα του έργου συνομιλούν, διαλογίζονται, στοχάζονται και ερμηνεύουν έννοιες βαθυσήμαντες για τη ζωή και τον άνθρωπο, για την κοινωνία και ολάκερη την ανθρωπότητα.

«Το σχολείο των γυναικών»

Μια ιστορία για τον έρωτα, τον φόβο, τα λάθη και τα πάθη. Ο Αρνόλφ, ο κεντρικός ήρωας του έργου, φοβούμενος πως η γυναίκα που θα παντρευτεί θα τον απατήσει, αποφασίζει να πάρει υπό την προστασία του ένα μικρό, φτωχό κορίτσι, την Αγνή, με σκοπό να πλάσει το ήθος και τον χαρακτήρα της, και όταν μεγαλώσει να μείνει για πάντα κοντά του. Την στέλνει αρχικά στο Μοναστήρι για να «διδαχθεί» τη σεμνοτυφία, την υπακοή και την ταπεινοφροσύνη. Όταν η Αγνή μεγαλώνει, ο Αρνόλφ μοχθεί για να την παντρευτεί, διεκδικώντας, ή μη, την καρδιά της.

Στο προσκήνιο εμφανίζεται ο Οράτιος, γιος του Ορόντ, φίλος του Αρνόλφ. Ο Οράτιος θαμπώνεται από την ομορφιά της Αγνής, την ερωτεύεται αστραπιαία, όπως κι εκείνη γοητεύεται από το διαπεραστικό του βλέμμα και το αρχοντικό του ανάστημα. Ο Οράτιος όμως, κι εκεί βρίσκεται η τραγική ειρωνεία, εκμυστηρεύεται στον Αρνόλφ, του οποίου την ταυτότητα αγνοεί, ή μάλλον ο Αρνόλφ φροντίζει να μην τη μάθει, τον έρωτά του. Στον επίλογο του έργου διαφαίνεται η μοναδική και πολύτιμη πινελιά που σταλάζει ο Μολιέρος στα έργα του: Η ανατροπή.

«Ταρτούφος» ή αλλιώς «Ο απατεώνας»

Ένα κωμικό δρώμενο για το ήθος, την θρησκευτική υποκρισία και το, με αθέμιτα μέσα, προσωπικό όφελος. Το 1664, όταν ο Μολιέρος έγραψε και παρουσίασε τον Ταρτούφο, αφού πρότερα είχε αποκτήσει πολέμιους της Τέχνης του, όλοι οι κληρικοί ξέσπασαν, εξοργίστηκαν και εχθρεύτηκαν τον ίδιο και το έργο του. Τον αποκάλεσαν αθεϊστή και ιερόσυλο.

Υπόθεση του έργου

Ο Ταρτούφος, ένας ψευτο-θρησκόληπτος, καταφέρνει να εξαπατήσει τον Οργκόν, έναν πλούσιο Παριζιάνο αστό. Ο δεύτερος τον προσκαλεί να μείνει στο σπίτι του. Ο Οργκόν, στο αίτημα του Ταρτούφου να παντρευτεί την κόρη του Μαριάνα, αθετεί την υπόσχεση γάμου που έδωσε στον Βαλέριο, τον αγαπητικό της κόρης του. Η δεύτερη γυναίκα του Οργκόν, η Ελμίρα, ο γιος του ο Δάμις, και η κόρη του Μαριάννα έχουν αντιληφθεί τα ψέματα που επικαλείται ο Ταρτούφος και προσπαθούν ν’ αφυπνίσουν τον Οργκόν με διάφορες αποδείξεις. Εκείνος αρνείται να πιστέψει οποιονδήποτε άλλο εκτός από τον προστατευόμενό του. Ο Ταρτούφος παγιδεύεται από ένα έξυπνο τέχνασμα που στήνει η Ελμίρα, και ο Οργκόν επιτέλους ξυπνά από ένα βαθύ ύπνο. Όμως το τέλος δεν βρίσκεται εκεί, ο Μολιέρος δεν θα μπορούσε να καταλήξει με μια αποκάλυψη, ήθελε να δραματοποιήσει μια κωμωδία, και το τέλος, το οποίο δεν καταλήγει παρά μονάχα φέρνει μια μικρή ηλιαχτίδα στο θεατρικό σανίδι, θα είναι μη αναστρέψιμο για τον κάθε θεατή και ηθοποιό.

Ποιητικό έργο «Δον Χουάν»

Έργο που του ασκήθηκε αρνητική κριτική, πολεμήθηκε και κάποιοι προσπάθησαν να το αποσύρουν. Ο Δον Χουάν έγινε σύμβολο της ισπανικής μυθολογίας. Είναι ένας ήρωας που δεν τον διακατέχει κανένα ήθος. Είναι ένας άνδρας πλούσιος, που αποπλανά τις γυναίκες όλων των ηλικιών και των κοινωνικών θέσεων. Χαρτοπαίζει, πίνει, και αφήνει τον εαυτό του να παρασυρθεί και ν’ αφεθεί σε ηδονικά διαλλείματα. Πρόκειται για ένα έργο θλιβερής φάρσας ζωής και θανάτου, όπως είπε και ο Αλέξης Σολομός στο «Θεατρικό λεξικό» του.

Θεατρική παράσταση «Οι γάτες πέθαναν»

Σιγή, απόλυτη νεκρική σιγή. Ένα σκηνικό που σε προάγει στον μικρόκοσμο του Μολιέρου. Ένα σχεδόν άχρωμο δωμάτιο. Όσα χρειάζεται ένας θεατρικό συγγραφέας: Λευκό-χαρτα, ένα σανίδι να τοποθετεί τα άγραφα χαρτιά του, μολύβια, ψαλίδι, που κάποτε χρησιμεύει και ως πιόνι που δρα σε μια θεατρική σκέψη, ένα βάζο με λουλούδια, ένα παράθυρο που συνδέει τον έσω με τον έξω χώρο, ένα στέμμα, που υποδηλώνει την παρουσία, ή μη, του βασιλιά. Το δεύτερο πρόσωπο του έργου, το οποίο βρίσκεται στην κουζίνα του, αλλά αλληλεπιδρά και μετέχει και στον χώρο του συγγρφέα, είναι και δεν είναι μια οντότητα με σάρκα και οστά στο δωμάτιο του Μολιέρου. Παριστάνει τον υπηρέτη, αλλά και τον συνομιλητή του Μολιέρου. Στον κάλαθο που βρίσκεται στην γωνία του οπτικού μας πεδίου υπάρχουν πεταμένα, διάσπαρτα κίτρινα, ζαρωμένα χαρτιά. Αρνητικά σχόλια, επικρίσεις και κατηγόριες βρίσκονταν αποτυπωμένα εκεί. Όλη η σκηνή ήταν σαν ένα ψηφιδωτό, σαν πήλινα αγγεία που έπρεπε να προσέξεις πού θα τοποθετηθούν, με ποιον τρόπο, σε ποιο σημείο, και με απλές, σπασμωδικές κινήσεις.

Ό, τι πρόφερε ο Μολιέρος ή ο Μπάτλερ, έπειτα από τον βουβό «διάλογο» της έναρξης, ήταν λέξεις και έννοιες, και στοχασμοί, που σκοπό δεν είχαν να γελοιοποιήσουν τα γεγονότα, να προκαλέσουν ένα γέλιο που τρυπά βίαια το νεύρο. Θαρρώ πως η Μαρία Αποστολακέα, στην περισυλλογή των κειμένων και των επιστολών, στη μετάφρασή τους με τη βοήθεια των Ανδρέας Στάικος (Ταρτούφος), Δημήτρης Δημητριάδης (Δον Ζουάν), Μαρία Αποστολακέα (Σχολείο Γυναικών, Επιστολές, Κριτικές), έραψε ένα υφαντό χρώματος «πράσινου» και «λευκού», στο οποίο ύφανε έργα, ήρωες, συναισθήματα, τόπους, χρόνους που έγιναν ονειρικά και εξωτερίκευσαν τις σκέψεις μας κι έξω από τον θεατρικό χώρο, ή σε μια αναδρομή στη Γαλλία του 17^ου αιώνα, σε παραστάσεις κομμέντια ντελλ Άρτε με βιρτουόζους γελωτοποιούς.

Δεν ήταν κωμωδία, μπορεί οι κινήσεις των Μαρία Αποστολακέα και Μελίσσα Κωτσάκη να προκαλούσαν γέλιο, και να έμοιαζαν με παρωδία, όμως αν κανείς κοιτάξει το δραματικό υπόβαθρο, την θλίψη, την απογοήτευση σε συνδυασμό με τον συγγραφικό τάλαντο του Μολιέρου, θα δει πως αυτή η παράσταση κρύβει βαθύτερα νοήματα, κρατά στον πυρήνα της ένα κομμάτι για τον καθένα μας. Σίγουρα οι καιροί αλλάζουν, τα συναισθήματα και τα πάθη των ανθρώπων, ποτέ.

Οι δυο γυναίκες ηθοποιοί, σε ρόλους ανδρικούς, έσφιξαν στην αγκαλιά τους τη φιγούρα που υποδύθηκαν. Ξεδίπλωσαν τους χαρακτήρες του έργου, η Μελίσσα Κωτσάκη ως Μπάτλερ και η Μαρία Αποστολακέα ως Μολιέρος, ελίχθηκαν, και με ενατένιση άπλωσαν την πληθώρα νοημάτων στο θεατρικό τους κουτί. Ήταν διεισδυτικές, παραστατικές, το ύφος τους είχε μια ποιητικότητα. Κάτι σημαντικό που παρατήρησα ήταν πως ο λόγος και η έκφραση έβγαιναν αβίαστα από το στόμα και από το σώμα των ερμηνευτριών. Ήταν ευέλικτες, σε κάθε θεατρική πράξη, από το «Σχολείο των γυναικών», στον «Ταρτούφο» και τον «Δον Χουάν». Το «τίποτα» του Μολιέρου αποτυπώθηκε στην θεατρική σκηνή σχεδόν με τ’ άπαντά του, δίχως κενά, δίχως όποια πράξη, όποιος λόγος κι έκφραση να μένουν ατεκμηρίωτα. Ίσως το μήνυμα να μην ήταν ποτέ το σημαντικότερο πράγμα στο θέατρο, αλλά το συναίσθημα, το εναλλασσόμενο ήθος των ηθοποιών, που περνά και εναλλάσσει κι εκείνο του θεατή, να είναι ο κύριος σκοπός του.

Έκφραση, λόγος, σκοπός, συναίσθημα, ερέθισμα, θεατρικόν, όλα συντάχθηκαν και έσμιξαν στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, όλα συγκεχυμένα προκάλεσαν, διέγειραν συναισθήματα, δίνοντας στον θεατή μια σκέψη και για το σπίτι, για τη ζωή και τα επεισόδιά της.

Και κάτι ακόμη: «Είναι γλυκό να ζεις»

Κάθε Δευτέρα και Τρίτη: 21:00