Το αριστούργημα, «Οιδίπους Τύραννος», του τραγικού ποιητή της κλασικής εποχής, Σοφοκλή, παρουσιάζεται, σε σκηνοθεσία Χρήστου Σουγάρη, στο Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου. Το έργο που, με «μαύρο» και «κόκκινο» χρώμα, από το αίμα που στάλαξε από τον οφθαλμό του Οιδίποδα, χάραξε την παγκόσμια θεατρική τέχνη…
«Το παιδί που θα γεννηθεί, Λάιε, ο γιος σου, θα σε σκοτώσει σαν γίνει άνδρας εφάμιλλος της φύσης του, της ανδρείας και της ρώμης που θα κληρονομήσει από τον πατέρα του. Θα συμβούν τερατουργήματα στο βασίλειό σου, θα καθίσει στον θρόνο σου, θα σμίξει στο κρεβάτι σου με τη μητέρα του, με τη γυναίκα σου Ιοκάστη, διαπράττοντας αιμομιξία, και ολάκερη την πόλη θα την πλήξει λιμός, θα ερημώσει και θα χαθεί… Για τούτο, θα καρφώσεις τα δυο πόδια του παιδιού στην ψηλότερη κορυφή του Κιθαιρώνα, εκείνο θα ξεψυχήσει σε κείνον τον λόφο και τίποτα απ’ όλα τούτα δεν θα συμβούν, αν ακολουθήσεις επιγραμματικά τον χρησμό και την παρότρυνσή μου, ειδάλλως, το κακό θα ριζώσει σε τούτον τον τόπο…».
Ο Λάιος, όταν παντρεύτηκε την Ιοκάστη, θέλησε να μάθει για τον διάδοχό του. Η Πυθία του διεμήνυσε πως ο γιος του θα γινόταν φονιάς του και σύντροφος της γυναίκας του. Αυτόν τον χρησμό, ο Λάιος, τον απέκρυψε από την Ιοκάστη, ενώ απέφευγε τις σαρκικές επαφές μαζί της, προκειμένου να μην συλλάβει, γεννήσει και πραγματοποιηθεί ο χρησμός. Ένα βράδυ, η Ιοκάστη μέθυσε, παρέσυρε τον Λάιο στο κρεβάτι τους, κι έτσι απέκτησαν τον Οιδίποδα. Παρά την ευτυχία της, και αφού το μέλλον είναι δυσοίωνο και το πεπρωμένο προκαθορισμένο και αναπότρεπτο, συντρίβεται μόλις μαθαίνει για το προμήνυμα. Ο Λάιος και η Ιοκάστη, για να αποτρέψουν το φρικαλέο μελλούμενο των θεών, εγκαταλείπουν το νεογνό τους στον Κιθαιρώνα, όπου ένας βοσκός, από λύπη, το περιμαζεύει και το δίνει σε ένα άκληρο ζευγάρι, συγκεκριμένα στον βασιλιά της Κορίνθου. Ο βοσκός, άθελά του, σώζοντας το καταραμένο μωρό, άνοιξε το «κουτί της Πανδώρας» και απελευθέρωσε το κακό που θα γίνει το αίτιο για το αναθεματισμένο ριζικό αυτών των ανθρώπων.
Όσα διαδραματίζονται μοιάζουν με έναν τροχό, που από το φως οδεύουμε με ιλιγγιώδεις ρυθμούς στη φθορά, από το μπλε τ’ ουρανού, στο κόκκινο του αίματος, με το οποίο θα βαφτούν τα παράθυρα και οι τοίχοι του ανακτόρου του βασιλιά Οιδίποδα. Είναι παράδοξο και συνάμα λογικό, το γεγονός πως όλοι τούτοι οι καταραμένοι δεν λοξοδρόμησαν από το πεπρωμένο τους, κάποιους, μάλιστα, ούτε και τους πέρασε από τον νου να διαφύγουν από εκείνο που ήταν ήδη γραφτό. Όλοι πιστά-έρμαια της μοίρας τους. Και ο Τειρεσίας, και ο Απόλλωνας πρότρεψαν τους ήρωες-θύματα του Σοφοκλή με το μάντεμά τους, και τους προειδοποίησαν για εκείνο που θα τους στοιχειώνει αέναα… όμως, τι έσφαλε; Ποιος έσφαλε; Είναι μια εθελοτυφλία αυτό που προκαλεί ο άνθρωπος στον εαυτό του, ανοίγουμε εμείς οι ίδιοι αυτόβουλα το «κουτί της Πανδώρας»; Ή ένας θεός, πολλοί θεοί, χαράζουν λευκές σελίδες με πηχτό μελάνι για το μέλλον, να είναι άδοξο, σκέφτονται, να είναι ψυχοφθόρο, να γκρεμιστούν οι άνθρωποι, και… μονάχα συντρίμμια ν’ αφήσουν στην ανθρωπότητα, ύστερα από μια αιώνια πάλη με τον εαυτό, με τον δαίμονα που μεστώνει στο εσώτερό τους.
Το σημαντικότερο, αλλά και το κορύφωμα αυτής της τραγωδίας, είναι όταν «έρχεται μιάν από τις πιο συγκλονιστικές σοφόκλειες τραγικές ειρωνείες, όταν ο ήρωας λύνει έναν ανάλογο αίνιγμα με εκείνο που τον είχε δοξάσει» είχε πει ο θεατρικός σκηνοθέτης, μεταφραστής, και θεωρητικός του θεάτρου Αλέξης Σολομός, στο «Θεατρικό Λεξικό του». Θα ήταν σημαντικό για την ερμηνεία, την αναζήτηση και το σκάλισμα τούτου του έργου, εις βάθος, στην ουσία του, αλλά και στον αποσυμβολισμό των διάφορων σύμβολών που μιλούν για τον άνθρωπο όλων των αιώνων, να εμμείνουμε σε εκείνον τον στίχο του Σοφοκλή, όταν ο Οιδίποδας λύνει τον γρίφο της Σφίγγας.
Μύθος της Σφίγγας: Άξιο να επεξηγηθεί και ν’ αναλυθεί αυτός ο μύθος, για να διαλευκάνουμε στον θεατή γιατί αυτές οι κορυφώσεις είναι σημαίνουσες για όσα δεινά επέρχονται μετέπειτα στο έργο
Η Σφίγγα, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, απεικονίζεται ως φτερωτό λιοντάρι με κεφάλι γυναίκας (προσοχή, η Σφίγγα της Αιγύπτου δεν είχε φτερά) ή ως γυναίκα με πέλματα και στήθη λιονταριού, ουρά ερπετού και φτερά πτηνού. Η θεά Ήρα και ο θεός Άρης την έστειλα στην Αρχαία Θήβα. Εκεί στεκόταν και ρωτούσε τους περαστικούς: «Ποιο ον το πρωί στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία;». Όποιος ήταν ανίκανος να λύσει τον γρίφο, η Σφίγγα τον έσφιγγε έως ότου να πεθάνει. Μια εκδοχή του Μύθου λέει πως μόνο όποιος είχε βασιλικό αίμα μπορούσε να λύσει τον γρίφο. Ο Οιδίποδας τον έλυσε, και μεμιάς η Σφίγγα γκρεμίστηκε. Η λύση του γρίφου ήταν: ο άνθρωπος και η εξέλιξή του. Γεννιέται και περπατά στα τέσσερα, ωριμάζει λίγο και σηκώνεται στα δυο του πόδια και στην φθορά του χρησιμοποιεί το στήριγμά του, το μπαστούνι, ως τρίτο πόδι. Έτσι ο Οιδίποδας χρήστηκε από τον Κρέοντα και την Ιοκάστη, βασιλιάς της Θήβας.
Κάποιος είχε πει τον Οιδίποδα νόθο, κι από τότε τον ταλάνιζε το αιώνιο ερώτημα «Ποιος είναι ο άνθρωπος κι από πού έρχεται;». Θέλοντας να μάθει την προέλευσή του θα αντιμετωπίσει την φρικιαστική αλήθεια.
Το βίωμα στη θέαση της παράστασης, που ακολούθησε την τεχνική του σκαλίσματος ανάγλυφου ή της δημιουργίας ψηφιδωτού, με άριστη σκηνοθετική επιμέλεια και τεκμηριωμένες, πρωτότυπες ερμηνείες.
Φώτα στην θεατρική σκηνή, σκοτάδι στην ψυχή του ήρωα. Ένας μαυροφορεμένος νεαρός βηματίζει γοργά προς την ψυχική του σύνθλιψη. Ο μύθος ξετυλίγεται έχοντας μια ρέουσα διάθεση από τον πρόλογο που δρουν οι ήρωες, ενώ αψηφούν την μοίρα τους, έως τον επίλογο, που καταλήγουν, δοξασμένοι ή άδοξοι (;) Ο Σοφοκλής πάντα επιφύλασσε για τους ήρωές του ένα τέλος προς το καθαρτήριο της ψυχής ή προς την απόλυτη σκοτοδίνη, που σίγουρα η απώλεια της «όρασής» τους δεν θα ήταν στιγμιαία. Μπορεί ο Σοφοκλής ν’ απέδιδε την ευθύνη στους Θεούς, όμως, αυτό που ήθελε σιγά σιγά ν’ αναβλύσει στην επιφάνεια είναι η «εθελοτυφλία» των ηρώων, οι οποίοι γίνονται, τελικά, οι υπαίτιοι των παθών τους. Μήπως, τελικά, είμαστε οι μόνοι ιθύνοντες της ζωής μας;
Ο Χρήστος Σουγάρης υιοθέτησε μια νέα μέθοδο αναπαράστασης του κλασικού έργου του Σοφοκλή. Δίχως να μετουσιώσει χαρακτήρες ή στοιχεία του μύθου, προσπάθησε να εκσυγχρονίσει το έργο, και καθώς γνωρίζουμε πόσο δύσκολο, βαθύ και μεμψίμοιρο έργο είναι ο Οιδίποδας, ο τρόπος προσαρμογής των πράξεων, των διαλόγων και των σχέσεων των ηρώων, ήταν εύστοχος, τελεσφόρος και απέδωσε καρπούς, τους οποίους, στη συνέχεια, τους έσπειρε στη σκέψη και την ψυχή του θεατή. Χάραξε κατευθυντήριες γραμμές, ώστε οι ηθοποιοί να τις ακολουθήσουν και να οδηγηθούν σε αυτό το πλέριο αποτέλεσμα. Σκέφτηκε και είχε την ιδέα κάποιους ρόλους, όπως της Ιοκάστης, του Κρέοντα, ενός μέλους του χορού, ενός από τα παιδιά του Οιδίποδα, να τους υποδυθούν ηθοποιοί από διάφορες εθνικότητες. Κάτι που δεν είναι ασυνήθιστο. Αυτός ο τρόπος προσέγγισης της παράστασης θίγει κάποιες αντιλήψεις, που δυστυχώς επικρατούν ακόμη. Ευτυχώς, όμως, υπάρχουν άνθρωποι που κατανοούν, εκτιμούν και υποστηρίζουν την οικουμενικότητα της Τέχνης. Το θέατρο δεν είναι χώρος διάκρισης εθνικοτήτων, φθόνου, αντιζηλίας και κακόβουλων σχολίων, τουλάχιστον δεν θα έπρεπε να είναι. Και πέρα από την ευρηματικότητα, την πρωτοτυπία και τον προοδευτισμό, αγαθά που χαρακτηρίζουν τον σκηνοθέτη Σουγάρη, δίνει και ο ίδιος το δικό του μήνυμα, βαθιά ανθρωπιστικό, που ο καθένας το συλλαμβάνει και το ερμηνεύει με τον δικό του τρόπο.
Ανθρωπισμός, φύση, αγνότητα, αγάπη, απελπισία, ήθος, ψυχική αποτελμάτωση, άνθιση και μαρασμός, ενοχή, άγνοια, δράμα που υπερτερεί της τραγωδίας, άρνηση, και μια φράση «Ποιος είναι ο άνθρωπος;». Θα μπορούσε ο Οιδίποδας, πέρα από τον χρησμό, από τη θεία δίκη και την θεία τιμωρία, να μιλά για τον «ρατσισμό»; Για την άγνοια της καταγωγής μας; Για την άγνοια του εαυτού; Αλλά και για τον «αυτοτραυματισμό»;
Σίγουρα επέλεξε να σκηνοθετήσει, δύσκολο έργο ο Σουγάρης, και το παράξενο και άξιο, συνάμα, ήταν πως πέρα από την ασφάλεια που ένιωθε από την ερμηνεία των έμπειρων ηθοποιών -οι οποίοι γνωρίζουν πως ν’ ακολουθήσουν τις σκηνοθετικές οδηγίες- δεν φοβήθηκε τη διαχείριση του σκύλου στη σκηνή, αλλά και τον παιδιών, που δεν έχουν την ανάλογη τριβή στο θέατρο, κι όμως, ακολούθησαν τόσο πιστά τους θεατρικούς κανόνες, που έμοιαζε επαγγελματική και συνειδητή η ερμηνεία τους, ήταν η ευχάριστη πινελιά μέσα σε ένα βαρύ κλίμα, γιατί όσο σύγχρονος κι αν γίνει ο Οιδίποδας, οι ήρωες περιπλανιούνται ανυπόδητοι πάνω σε θρυμματισμένα γυαλιά, υποφέρουν…
Ο Ντένης Μακρής ήταν ένας ισορροπημένος Οιδίποδας, με την έννοια πως οι εκφράσεις του, ο λόγος και η ερμηνεία του δεν επιτηδεύτηκαν. Με λίγα λόγια δεν ήταν προσποιητός, ούτε αποσκόπησε να διαπεράσει με τη βία το συναίσθημα στον θεατή, αλλά ενσάρκωσε τον Οιδίποδα δίχως υπερβολή ή στον αντίποδα να γίνεται ρηχός, ήταν δριμύς και διαπεραστικός. Φιλοσόφησε και ερμήνευσε την κάθε του κίνηση, τον λόγο που έβγαινε αβίαστα, φυσικά. Επιτέλεσε τον σκοπό του, τεκμηρίωσε την ανάγκη του Σοφοκλή να γράψει γι’ αυτόν τον ήρωα.
Η Μπέτυ Βακαλίδου, στον ρόλο του Τειρεσία, παίζει καθοριστικό ρόλο ως το στοιχείο που προμηνύει το κακό. Ερμηνεύει ορθά, σταλάζοντας τη δική της μοναδική πινελιά στην παράσταση, κάπου κάπου αποφορτίζει το κλίμα. Το ντόπερμαν, το σκυλί οδηγός του Τειρεσία, είναι άλλο ένα στοιχείο πρωτοτυπίας, είναι ένας υπάκουος σκύλος-ηθοποιός.
Η Νίκη Σερέτη, στον ρόλο της Ιοκάστης, ερμηνεύει τη γυναίκα και τη μητέρα, τη χήρα και την νύφη, συνετά, ορθά, χωρίς να γίνεται τραγική, πληρεί τις απαιτήσεις μιας Ιοκάστης.
Οι Μιχάλης Μουλακάκης στον ρόλο του εξάγγελου, ο Νίκος Γκέλια και ο Κώστας Λάσκος ως βοηθητικός χορός (ο Γκέλια στον ρόλο του νέου που δεν γνωρίζει πολλά, φιλοσοφεί και θέτει ερωτήματα, και ο Λάσκος στον ρόλο του τυφλού ηλικιωμένου, που όλα τα ήξερε, όλα τα έβλεπε, και τους λυπόταν τους ήρωες) είναι ακέραιοι και αποδοτικοί.
Ο Σαμουήλ Ακίνολα, ερμηνεύοντας τον Κρέοντα, δείχνει πως έχει την ικανότητα να εισχωρήσει εις βάθος σε αυτόν τον ρόλο και να τον αναπαραστήσει σωστά.
Οι δύο βοσκοί, Γρηγόρης Ποιμενίδης και Γιώργος Ψυχογυιός, είναι σημαντικοί ρόλοι, που έρχονται τη στιγμή της αποκαλύψεως, για ν’ ανατρέψουν τα πάντα και να ωθήσουν τους ήρωες στην καταστροφή τους. Είναι άμεσοι, αστείοι και ευέλικτοι.
Ο εξάγγελος Μιχάλης Μουλακάκης ήταν εκείνος που άφησε τον τελευταίο λόγο, έναν ποιητικό στίχο, για να τον συνεχίσει ο κάθε θεατής μόνος του. Αναγγέλλει όσα συνέβησαν στον Οιδίποδα και την Ιοκάστη με ακρίβεια και αμεσότητα.
Τα παιδιά Άρης Κρητικός, Σιαμάκα Ακαμπούογκ, Ίων Δημητριάδης και Δέσποινα Μαρτσέκη στους ρόλους των Ετεοκλή, Αντιγόνη, Πολυνείκη και Ισμήνη, τα παιδιά του Οιδίποδα και της Ιοκάστης, είναι το πιο αγνό στοιχείο της παράστασης, έχουν την παιδικότητα, την «αφέλεια» και την άγνοια που πρέπει να έχει ένα παιδί, και αυτό λειτούργησε θετικά.
Ένα λιτό σκηνικό, αλλά λειτουργικό: Δύο τραπέζια, ένα μεγάλο κι ένα μικρό, ένα για τον ηλικιωμένο που ερμηνεύει ένα μέλος του χορού κι ένα για τους ανθρώπους που καλεί ο Οιδίποδας για διάφορους λόγους και σκοπούς. Ένα μπουκάλι με ποτό, κι ένα ποτήρι το οποίο χρησιμοποιούν κατά διαστήματα οι ηθοποιοί. Από πίσω, στο πανό, εναλλάσσεται κόκκινο και μπλε χρώμα, που δίνει μια προσιτή, στο μάτι, αίσθηση.
Θα μπορούσε αυτή η παράσταση να οδηγηθεί σε μικρές, αλλά επιζήμιες παρανοήσεις, όμως, δεν το έκανε. Όλοι δοκιμάστηκαν: οι ηθοποιοί, οι σκηνογράφοι και ενδυματολόγοι Αριστοτέλης Καρανάνος και Αλεξάνδρα Σιάφκου, ο σκηνοθέτης, η Σεβαστή Ματσακίδο που έκανε την δραματουργική επεξεργασία, ο Τάσος Παλαιορούτας, στην εναλλαγή των φώτων, ο Γιώργος Χριστιανάκης στη μουσική, η βοηθός σκηνοθέτη Μαρία Απατσίδου, οι βοηθοί σκηνογράφων ενδυματολόγων Δώρα Τουρβά, Μαρίνα Βερλέκη και ο Βασίλης Παπαβασιλείου, που μετέφρασε το έργο. Όλοι έβαλαν το λιθαράκι τους για την επίτευξη μιας άξιας και ενδιαφέρουσας παράστασης.
Και κάτι ακόμα: «Κανέναν άνθρωπο δεν θα πρέπει να μακαρίζουμε πριν δούμε την τελευταία του μέρα, πριν περάσει το τέλος της ζωής του χωρίς πόνο»
Χορός, στιχ. 1528-1530
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Χρήστος Σουγάρης
Μετάφραση: Βασίλης Παπαβασιλείου
Μουσική: Γιώργος Χριστιανάκης
Σκηνικά-κουστούμια: Αριστοτέλης Καρανάνος, Αλεξάνδρα Σιάφκου
Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας
Κίνηση: Φαίδρα Σούτου
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαρία Απατσίδου
Βοηθοί σκηνογράφων-ενδυματολόγων: Δώρα Τουρβά – Μαρίνα Βερλέκη Δραματουργική Επεξεργασία: Σεβαστή Ματσακίδου
Ηθοποιοί: Ντένης Μακρής, Νίκος Γκέλια, Σαμουήλ Ακίνολα, Κώστας Λάσκος, Μπέτυ Βακαλίδου, Νίκη Σερέτη, Γρηγόρης Ποιμενίδης, Γιώργος Ψυχογυιός, Μιχάλης Μουλακάκης, Άρης Κρητικός, Σιαμάκα Ακαμπούογκ, Ίων Δημητριάδης, Δέσποινα Μαρτσέκη
Έως 3 Ιουνίου 2018
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή στις 21:00
Τιμές εισιτηρίων: 15 ευρώ, 13 ευρώ, 8 ευρώ , 5 ευρώ.
Προφήτου Δανιήλ 3 και Πλαταιών, Κεραμεικός
Τηλέφωνο Κρατήσεων: 2110132002
Διάρκεια: 90 λεπτά
