Ηράκλειο: Η θαυματουργή Παναγία Αλμυρή – Ένα μνημείο πίστης, παράδοσης και τέχνης

Η παράδοση είναι κινούμενη σοφία που λειτουργεί ως απόθεμα γνώσης διαγενεακά. Σε αυτό το πέπλο παράδοσης κινείται ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Αλμυρής. Όσον αφορά την ιστορική και θεολογική προσέγγιση του ναού, υπάρχουν δύο θρησκευτικά γεγονότα/παραδόσεις.

Η πρώτη παράδοση υποστηρίζει πως ο χώρος της Παναγίας της Αλμυρής είναι ο τόπος συνάντησης του Αποστόλου Παύλου με το Ρωμαίο διοικητή του νησιού. Ο Παύλος μεταφέρεται αιχμάλωτος στη Ρώμη για να παρουσιαστεί στον Καίσαρα και να δικαστεί απ’ αυτόν.

Ωστόσο, αυτή η παράδοση έχει ελάχιστους λόγους να είναι πιστευτή, καθώς ο Απόστολος παρέμεινε ελάχιστο χρόνο στην Κρήτη και συγκεκριμένα στους Καλούς Λιμένες, πράγμα που δεν άφηνε περιθώρια για ένα ταξίδι προς το εσωτερικό του νησιού.

Η δεύτερη παράδοση υποστηρίζει ότι ο Απόστολος προκλήθηκε από τον Ρωμαίο άρχοντα για την πίστη του στον Χριστό και εκείνος, προκειμένου να αποκαλύψει τη δύναμη του δασκάλου του, χτύπησε στο έδαφος από το οποίο ανάβλυσε αλμυρό νερό, από όπου προήλθε και η ονομασία της περιοχής.

Πάντως, θεωρείται σίγουρο πως η ονομασία “Αλμυρή” δόθηκε αργότερα, μάλλον μετά την ανοικοδόμηση του ναού της Παναγίας με τη σημερινή μορφή, και από το νερό που κατά καιρούς εμφανίζεται στο μικρό πηγάδι εντός του ναού και είναι αλμυρό.

Η περιοχή του Ιερού Ναού της Παναγίας της Αλμυρής αποτέλεσε ένα φυσικό οχυρό τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Η περιοχή αυτή ήταν κατάφυτη και δασώδης στα χρόνια του Αποστόλου Τίτου.

Πυκνό δάσος κάλυπτε όλη την περιοχή, από το τέλος της πεδιάδας της Μεσαράς μέχρι τις πλαγιές του Ψηλορείτη. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της περιοχής είναι πως λειτούργησε ως κοιμητήριο των πρώτων χριστιανών και μάλιστα των μαρτύρων ίσως και του ίδιου του Αποστόλου Τίτου κατά τα πρώτους χριστιανικούς αιώνες.

Ο Άγιος Ανδρέας της Κρήτης

Η εκλογή του Αγίου Ανδρέα του Ιεροσολυμίτη ως Αρχιεπισκόπου Κρήτης το 711 ή 712 μ.Χ. είχε ως αποτέλεσμα να γεμίσει τον λαό της Κρήτης με χαρά, καθώς ήταν ένα πρόσωπο που ενέπνεε τον σεβασμό και έδειχνε εμπράκτως αγάπη προς το ποίμνιό του.

Έτσι, όταν στα νότια παράλια της Κρήτης εμφανίζονται οι Άραβες, ο Άγιος Ανδρέας θα σταθεί στο πλευρό του λαού όχι απλά ως ποιμένας που απλά συμπάσχει με τους ταλαιπωρημένους χριστιανούς, προσευχόμενος για τη σωτηρία του, αλλά διαδραματίζοντας τον ρόλο του εμψυχωτή, που είναι έτοιμος να βιώσει και αυτός τη δυστυχία όπως και ο λαός του.

Ο Άγιος Ανδρέας αναγκάστηκε λοιπόν να καταφύγει στην περιοχή της Αλμυρής για να ξεφύγει από τη βαρβαρική απειλή. Εκεί ο Άγιος Ανδρέας εξερευνά τον τόπο των πρώτων χριστιανών και από ευγνωμοσύνη προς την Παναγία για τη σωτηρία των πιστών από τους εχθρούς οικοδόμησε στη θέση τού ήδη υπάρχοντος ναΐσκου, στον οποίο τελούταν προς τιμή των εξεχόντων μελών της χριστιανικής κοινότητας η γιορτή της Αναλήψεως, μεγαλύτερο προς τιμή της Θεομήτορος.

Από τον 11ο αιώνα έως και σήμερα

Η Αλμυρή ήταν ανέκαθεν κοινός τόπος λατρείας και κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Τόσο οι Βενετοί όσο και οι Τούρκοι σεβάστηκαν τον τόπο και άφησαν τους πιστούς να τελούν τα καθήκοντά τους χωρίς καμία επέμβαση.

Μοναδικό γεγονός που σκίασε τις σχέσεις του ντόπιου πληθυσμού με τους Τούρκους ήταν, σύμφωνα με την παράδοση, η δολοφονία ενός Τούρκου από κάποιον άγνωστο κάτοικο της περιοχής και ο οποίος, προκειμένου να κρατήσει άγνωστη την ταυτότητά του και να στρέψει τις έρευνες προς τη μεριά της Μεγάλης Βρύσης, μετέφερε το πτώμα εντός του περιβόλου του ναού της Παναγίας.

Όταν έμαθαν το γεγονός, οι Τούρκοι επέβαλαν βαρύ πρόστιμο στους κατοίκους της Μεγάλης Βρύσης, οι οποίοι βέβαια το πλήρωσαν χωρίς να πάψουν να αναζητούν τον πραγματικό ένοχο.

Ηράκλειο: Η θαυματουργή Παναγία Αλμυρή – Ένα μνημείο πίστης, παράδοσης και τέχνης

Όταν εντοπίστηκε ο ένοχος, οι Τούρκοι, για να δικαιώσουν τους κατοίκους της Μεγάλης Βρύσης και για να εξιλεώσουν για το βαρύ τίμημα που πλήρωσαν, απέδωσαν το ναό σ’ αυτούς, χωρίς βέβαια να πάψει να είναι ένα υπερτοπικό προσκύνημα και οι γιορτές της Αναλήψεως και του Γενεσίου Παναγίας να είναι πάνδημες ακόμη και σήμερα.

Με μεγάλη ιστορία: Η αρχιτεκτονική του ναού της Παναγίας της Αλμυρής

Ο ναός της Παναγίας είναι δίκλιτη, θολοσκέπαστη ή καμαροσκεπής βασιλική, ανατολικού τύπου, με υπερυψωμένο το βορεινό κλίτος, του 9ου μ.Χ. αιώνα, με αρκετές κατά καιρούς αναστηλώσεις. Η είσοδος στον ναό γίνεται από δύο μικρές πόρτες: Αυτή που οδηγεί στο βορεινό κλίτος είναι μεγαλύτερη (διαστάσεων 0,85×2,20) από αυτή που οδηγεί στο νότιο (διαστάσεων 0,72×1,630).

Τα περιθυρώματα της βορεινής πόρτας είναι χτισμένα με απλά λαξευμένες πέτρες. Στην τοιχοδομία του υπόλοιπου ναού επικρατεί η χρησιμοποίηση λίθων που συνδέονται μεταξύ τους με άφθονο ασβεστοκονίαμα. Στους αρμούς παρεμβάλλονται μικρότερες πέτρες για να συγκρατούν το ασβεστοκονίαμα, αλλά και για να στηρίζουν τις μεγαλύτερες.

Η διακοσμητική τοιχοδομία επικρατεί μόνο στον βορεινό τοίχο, όπου υπάρχουν τρία ισοϋψή και ισομεγέθη αψιδώματα, το τόξο των οποίων έχει κατασκευαστεί από λαξευμένες πέτρες, ενώ ταινία από κόκκινους πλίθους στεφανώνει το τοξωτό άνοιγμα.

Στο μέσο περίπου του νοτίου κλίτους βρίσκεται το μικρό πηγάδι, το οποίο έχει βάθος 1,80 μ. και πλάτος 0,80 μ., και αποτελεί τον κατεξοχήν χώρο του ναού. Η περιφέρεια του ανοίγματος του πηγαδιού είναι κατασκευασμένη με λαξευμένες πέτρες, χωρίς τη χρησιμοποίηση κονιάματος.

Οι τρεις πλευρές διατηρούν την αρχική τους μορφή, ενώ η τέταρτη φαίνεται ότι μετά από κάποια καθίζηση επισκευάστηκε πρόχειρα από νεαρό και άτεχνο μάστορα. Το πηγάδι αυτό αποτελεί τάφο μάρτυρα ή κάποιου σπουδαίου προσώπου της Εκκλησίας της Γόρτυνας ή και κενοτάφιο, δεδομένου ότι η κατασκευή του μοιάζει με τον τάφο των Αγίων Δέκα, που αναβρέθηκε το 1957 στη Μεγάλη Βρύση, κατά θαυμαστό τρόπο.

Η λιτή εξωτερική μορφή του ναού, η ακόμη λιτότερη, από άποψη διακόσμησης, εμφάνισή του και προ πάντων η απουσία του τρίτου – βορεινού – κλίτους δεν αλλοίωσαν καθόλου την αρχιτεκτονική του μορφή.

Με την απώλεια του τρίτου κλίτους χάθηκε η αυτοτέλεια του ναού, αλλά η όλη μορφή του εξακολουθεί να καθηλώνει τον μελετητή και τον απλό επισκέπτη. Με την είσοδο στον περίβολο το βλέμμα ασυναίσθητα κατευθύνεται προς τον ουρανό, ακολουθώντας την πορεία των τοίχων του βορεινού κλίτους του υπάρχοντος σήμερα ναού, οι οποίοι συγκλίνουν προς τα πάνω σε ένα νοητό σημείο που χάνεται στο σύμπαν.

Η Παναγία η Αλμυρή γιόρταζε στις 8 Σεπτεμβρίου.

* Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του εκπαιδευτικού Ανδρέα Βιολάκη “Παναγία η Αλμυρή στο Ηράκλειο Κρήτης”, ενώ στο αφιέρωμα αυτό συνέβαλε καθοριστικά και ο εφημέριος της εκκλησίας πατήρ Νικόλαος Τσακαλάκης.

Διαβάστε ακόμα:

• Επιλογή Άγιος Στυλιανός: O άγιος της αγκαλιάς που χαρίζει και “στεργιώνει” τα παιδιά
• Σοκάρει η Ρούλα Κορομηλά: «Ο Άγιος Παΐσιος με σήκωσε από τον τάφο»
• Άγιος Παΐσιος: Εξηγεί τι αισθάνεται κάποιος, όταν πεθαίνει!
• Σήμερα εορτάζει ο Άγιος Χριστόφορος – Γιατί απεικονίζεται με πρόσωπο σκύλου
• Ο Άγιος Που Θεραπεύει Τον Καρκίνο Και Διώχνει Το Κακό !!!
• Άγιος Παΐσιος: «Να παρακαλάτε την Αγία Βαρβάρα να σας βοηθάει»