Αιμιλία Υψηλάντη:”Τα πραγματικά εργαλεία της θεατρικής πράξης είναι οι ηθοποιοί”

Μια σπουδαία προσωπικότητα του Ελληνικού Θεάτρου με ήθος, ευγένεια και μια πολύχρονη πορεία στην υποκριτική με σημαντικές δουλειές να κοσμούν το πλούσιο βιογραφικό της.

Η Αιμιλία Υψηλάντη με αφορμή την θεατρική παράσταση “Το μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας” η οποία παρουσιάζεται στο Θέατρο Αργώ, μιλάει στο Koitamagazine.gr και στον Πάνο Σταματόπουλο για το αριστούργημα του Γρηγορίου Ξενόπουλου, για την συνεργασία της με την Ρούλα Πατεράκη η οποία υπογράφει την Δραματουργική μεταγραφή-Σκηνοθεσία του έργου, για την θεατρική πραγματικότητα του σήμερα, για το τηλεοπτικό πεδίο και για το αν θα επέστρεφε σε μια νέα σειρά στο γυαλί.

Την φετινή χειμερινή σεζόν βρίσκεστε στην παράσταση “Tο μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας” στο Θέατρο Αργώ. Ποια είναι τα συναισθήματα σας για αυτή την δουλειά; Με τι σκεπτικό επιλέξατε να ανεβάσετε το συγκεκριμένο έργο;

Καταρχάς έχουμε να κάνουμε με έναν πολύ σημαντικό έλληνα συγγραφέα. Πάντα προσπαθούμε όσο μπορούμε να ανεβάζουμε ελληνικά έργα πόσο μάλλον όταν μιλάμε για ένα έργο όπως το “Μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας” του Γρηγορίου Ξενόπουλου” το οποίο θεωρείται κλασσικό, έχει αγαπηθεί από παλαιότερες γενιές και που κατά την άποψη μου παραμένει διαχρονικό διότι τα θέματα που διαπραγματεύονται είναι θέματα που αφορούν κάθε γενιά, κάθε οικογένεια αλλά και κάθε άνθρωπο. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο κάναμε και μια προσπάθεια την οποία θεωρώ πολύ επιτυχημένη καλλιτεχνικά , να ορίσουμε το έργο και ως διαχρονικό. Δεν κάναμε μια παράσταση όπως θα παιζόταν την εποχή εκείνη στην Ζάκυνθο με μια τέτοια αντίληψη αλλά με έναν πιο αφηρημένο τρόπο χωρίς κάποιο ιδιαίτερο σκηνικό, κάτι που συνέβη την σημερινή εποχή στις περισσότερες παραστάσεις. Σήμερα όλοι οι σκηνογράφοι δουλεύουν πάνω σε πιο αφαιρετικά σκηνικά τα οποία μπορεί να υπηρετήσουν κάθε έργο όπως ακριβώς συνέβη και με τα κοστούμια και τους φωτισμούς οι οποίοι παίζουν πολύ σημαντικό έργο.

Αυτό που κάναμε εμείς βεβαίως είναι μια προσαρμογή και μια μεταηθογραφία όπως λέει η κυρία Πατεράκη δηλαδή μια μεταγραφή του θεατρικού έργου αλλά  δεν είναι κάτι τόσο προχωρημένο και καινούργιο αλλά κάτι πολύ συνηθισμένο καθώς εντοπίζεται και στο εξωτερικό αλλά και σε πολλές σκηνές στην Αθήνα. Με αυτό τον τρόπο φέρνουμε τα έργα  σε μια πιο συνηθισμένη γλώσσα και να είναι ο λόγος μας ίσως πιο ελλειπτικός και όχι πολύ αναλυτικός. To πιο σημαντικό όταν έρχεται ένας άνθρωπος στο θέατρο είναι να παρακολουθήσει μια ιστορία από εμάς. Ακόμα και αν κάναμε ένα βουβό θέατρο, θα του λέγαμε με το σώμα μας μια ιστορία. Οι άνθρωποι θέλουν πάντα να ακούν μια ιστορία.

Πώς θα χαρακτηρίζατε την συνεργασία σας με την Ρούλα Πατεράκη η οποία υπογράφει την σκηνοθεσία της παράστασης;

Η κυρία Πατεράκη είναι ένας πολύτιμος κατά την εκτίμηση μου άνθρωπος για το θέατρο διότι οι γνώσεις της γι αυτό είναι εντελώς βιωματικές τις οποίες όμως τις έχει κάνει και θεωρία καθώς έχει φτιάξει και συστήματα μέσα από την βίωση της θεατρικής πράξης. Η Κυρία Πατεράκη είναι από παιδί στο θέατρο έχοντας παίξει πάρα πολλούς ρόλους. Είναι μια ιδιοφυής ηθοποιός και σκηνοθετεί βάση την ερμηνεία των ηθοποιών. Πιστεύει ότι το θέατρο ανήκει στους ηθοποιούς, κάτι που πιστεύω και εγώ η ίδια και χάρηκα πολύ που έχουμε ακριβώς την ίδια θέση και τοποθέτηση απέναντι στα πράγματα.

Το επάγγελμα του σκηνοθέτη είναι πολύ πρόσφατο συγκριτικά με τις άλλες ειδικότητες και το οποίο έχουμε ανάγκη  για έναν συντονισμό, μια οργάνωση και μια άποψη πάνω στη δουλειά αλλά πιστεύω ότι δεν πρέπει να είναι κυρίαρχο τουλάχιστον σε όλο το θέατρο αλλά σε συγκεκριμένα κομμάτια του θεάτρου. Το θέατρο έχει άμεση σχέση με το πώς παίζουν οι ηθοποιοί. Αν ερχόταν κάποιος να δει μια παράσταση και εμείς ως ομάδα τον πείθαμε ότι είμαστε οι ρόλοι και τα πρόσωπα του έργου του Γ. Ξενόπουλου Κοντέσσα Βαλέραινα, ακόμα και αν παίζαμε το έργο καθισμένοι σε κάποιες καρέκλες χωρίς κάποιο σκηνοθετικό και μουσικό εύρημα και με τα δικά μας ρούχα, θα του λέγαμε μια ιστορία που μπορεί να του κέντριζε το ενδιαφέρον, το συναίσθημα και κάποια στοιχεία της ανθρώπινης του υπόστασης τα οποία είναι πολύ σημαντικά να κινητοποιηθούν μέσα από μια θεατρική παράσταση. Τα πραγματικά εργαλεία της θεατρικής πράξης είναι οι ηθοποιοί και γι αυτό τον λόγο ακριβώς είναι πολύ δύσκολη για εμάς η διαδικασία των προβών και μια επίπονη διαδικασία για τους ηθοποιούς φυσικά με την συμπαράσταση του καθοδηγητή του σκηνοθέτη ο οποίος έχει πάρα πολλά καθήκοντα στη πλάτη του καθώς θα πρέπει να φτιάξει μια γερή ομάδα, κάτι που είναι το πιο σημαντικό του έργο. Ο ίδιος θα πρέπει να δημιουργήσει μια ομάδα με μια παρόμοια αντίληψη για την τέχνη της ηθοποιίας ή να την διαμορφώσει στη πορεία των πραγμάτων η οποία θα πρέπει να είναι πειθαρχημένη ώστε να μπορέσει να παρουσιάσει ένα συνολικό αποτέλεσμα. Η κυρία Πατεράκη λόγω του ότι έχει αυτή την αντίληψη, για μένα ήταν πραγματικά πολύ σημαντικό που συνεργάστηκα μαζί της.

Πώς κρίνετε το επίπεδο του ελληνικού θεάτρου σήμερα;

Aυτό το ζήτημα είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο στο οποίο πιστεύω ότι δεν μπορεί κάποιος να δώσει μια συνολική άποψη για το πώς είναι τα πράγματα σήμερα στο χώρο και έτσι να κλείσουμε αυτό το θέμα. Πιστεύω ότι θα έπρεπε πολλοί άνθρωποι του θεάτρου να πουν την δική τους άποψη επί του θέματος για να δούμε έτσι τι κατάσταση επικρατεί στο σημερινό πεδίο. Για παράδειγμα αν έχουμε 1500 θεατρικές παραγωγές το χρόνο οι οποίες είναι τρομαχτικά πολλές, το ζητούμενο δεν είναι πόσες είναι αλλά πριν από είκοσι χρόνια μέχρι σήμερα αν το θεατρικό κοινό που πηγαίνει στο θέατρο αυξήθηκε ανάλογα ή όχι. Ένα προιόν έρχεται να καλύψει κάποιο αγοραστικό κοινό και κάποια αγοραστική ανάγκη. Ένας λοιπόν άνθρωπος που πήγαινε μια φορά στο θέατρο, πάει σήμερα δέκα; Aν συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε είναι πάρα πολύ σπουδαίο αλλά αν δεν έχει διευρυνθεί το ίδιο αλλά κάποιος πηγαίνει με μια πρόσκληση όπως συμβαίνει σήμερα ή με  ένα πάρα πολύ χαμηλό εισητήριο το οποίο μέσα από προσφορές δεν καλύπτει τα πραγματικά έσοδα του θεάτρου, τότε θα φτάναμε στο ερώτημα του ποιοι πληρώνονται σήμερα στο θέατρο.

Το θέατρο είναι ένα ακριβό σπορ στο οποίο δεν μπορείς να μην πληρώσεις την αίθουσα, τους λογαριασμούς και τους εργαζόμενους της επιχείρησης. Μέσα λοιπόν σε αυτό το τοπίο ναι μεν δίνεται η δυνατότητα σε πολλούς νέους ανθρώπους αλλά και παλαιότερους να παίζουν όμως αυτό σημαίνει ότι το επάγγελμα έχει υποστεί έναν πολύ ισχυρό κλονισμό διότι αν δεν μπορεί να ζήσει κάποιος από αυτό το επάγγελμα, τότε απλώς είναι ένας ημιεπαγγελματίας που πρέπει να βρει αλλού δουλειά. Τότε ο κλάδος θα χάνει πολύ και σε άλλα κομμάτια, μιλώντας και για το κομμάτι της Τέχνης. Δουλεύοντας με την κυρία Πατεράκη, παρατηρείς ότι αν κάποιος θέλει να είναι ηθοποιός, θα πρέπει από το πρωί έως το βράδυ να είναι αφοσιωμένος στο αντικείμενο. Όταν όμως ένας νέος ηθοποιός, τρέχει να κάνει έναν ρόλο, κάτι που καλά κάνει διότι έχει την ανάγκη να εκφραστεί και δεν πρέπει να απογητευτεί, μένοντας σπίτι του και από την άλλη δουλεύει το πρωί σερβιτόρος και στη συνέχεια κάνει δέκα δουλειές για να δείξει και στους δικούς του ανθρώπους ότι κάνει κάτι και ότι μπορεί να υπάρξει, τότε υπάρχει ένα πρόβλημα καθώς τα νέα παιδιά πραγματικά δεν μπορούν να μεγαλώσουν καλλιτεχνικά με έναν σωστό τρόπο. Προσωπικά δεν κρίνω τι είναι καλό και τι κακό διότι όλα έχουν τις θετικές και τις αρνητικές τους πτυχές. Εγώ  κάνω απλά μια χαρτογράφηση του τοπίου η οποία εφόσον δεν έχουμε μια κρατική πολιτική που θα μπορούσε να αξιοποιήσει τουλάχιστον ένα μεγάλο μέρος αυτού του δυναμικού και να βοηθήσει στην προώθηση του προιόντος, αυτή τη στιγμή παρατηρούμε αρκετές αξιόλογες παραγωγές οι οποίες θα κατέβουν πάρα πολύ γρήγορα και τις οποίες δεν θα μπορεί να τις δει το κοινό λόγω του χάους που επικρατεί.

Φέτος στην τηλεόραση παρατηρούμε μια ενίσχυση της ελληνικής μυθοπλασίας με σειρές όπως οι Άγριες Μέλισσες και το Κόκκινο Ποτάμι να έχουν αγαπηθεί θερμά από το κοινό. Εσείς έχετε παρακολουθήσει το φετινό πρόγραμμα;

Δεν παρακολουθώ συχνά τηλεόραση διότι δεν προλαβαίνω χρονικά. Θα ήθελα πολύ να παρακολουθήσω τι παίζεται στη τηλεόραση αλλά και τις δυο αυτές σειρές. Η τηλεόραση πρέπει να παράγει καλό προιόν. Αν είχαμε έναν συνδυασμό με ένα κοινό το οποίο θα μπορούσε να βγει έξω και να παρακολουθήσει θέατρο, αυτό θα  μπορούσε να βοηθήσει πάρα πολύ και το ίδιο το θέατρο καθώς στη πραγματικότητα τα διάφορα μέσα βοηθάνε το ένα το άλλο ακόμα με τον πιο απλό τρόπο. Κάποιοι ηθοποιοί γίνονται γνωστοί από τη τηλεόραση και έτσι έρχεται κόσμος και στο θέατρο που παίζουν για να τους δει ζωντανά. Όταν όμως διανύουμε εποχές κρίσης, δεν σημαίνει ότι αυτά τα συγκοινωνούντα δοχεία μπορούν  πραγματικά να επικοινωνήσουν και το ένα να βοηθήσει το άλλο διότι ο κόσμος που θα δει μια καλή δουλειά στη τηλεόραση, θα προτιμήσει να μείνει μέσα και να μην πάει στο θέατρο.

Το θέατρο είναι ένα είδος το οποίο για να ανθίσει και να μπορέσουν να προχωρήσουν κάποιες παραστάσεις σημαίνει υψηλή παιδεία από το κοινό ώστε να κάνει και άλλες επιλογές πέραν της απλής διασκέδασης ώστε να μπορεί να έχει μια ακόμα επιλογή για κάτι πιο προχωρημένο. Αυτή τη στιγμή δυστυχώς δεν λειτουργεί βάσης αυτής της τακτικής. Όταν ρωτάω σήμερα το κόσμο, μου λένε ότι μια μεγάλη μερίδα του κόσμου παρακολουθεί αυτές τις σειρές τις ημέρες που προβάλλονται στη τηλεόραση και έτσι πολλοί μένουν στο σπίτι τους και δεν πηγαίνουν στο θέατρο, κάτι που δεν είναι σωστό. Κανονικά θα έπρεπε τα άτομα που βλέπουν αυτές τις σειρές λόγω του ότι βλέπουν καλούς ηθοποιούς αλλά και δραματουργία, να διψάνε για να πάνε σε ένα θέατρο. Αυτό από μόνο του ικανοποιεί ένα μεγάλο μέρος της ανάγκης του ανθρώπου. Αν είχαμε παραγωγή που θα είχε περίσσεια πλούτου, τότε πραγματικά θα μπορούσε κάποιος να βγαίνει και τέσσερις φορές αυτή την εβδομάδα. Όταν ήμουν νεότερη, έβγαινα κάθε μέρα ενώ σήμερα ο κόσμος έχει ελαττώσει κατά πολύ την έξοδο του γι αυτό κι εμείς παίζουμε κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή. Όταν διατέλεσα πρόεδρος του Σωματείου Αθηνών, έδωσα μεγάλο αγώνα ώστε να γίνουν οι παραστάσεις οχτώ φορές την εβδομάδα ενώ σήμερα αρκετές παραστάσεις είναι τρεις και άλλες μια την εβδομάδα.

Σήμερα αν σας γινόταν μια τηλεοπτική πρόταση για μια νέα σειρά, θα λέγατε το ναι σε συνδυασμό με τις θεατρικές σας υποχρεώσεις;

Aυτή τη στιγμή έχω μπροστά μου το Θέατρο Αργώ αλλά και το φορτίο της παραγωγής. Εξαρτάται πάντα από τα δεδομένα που θα είχα μπροστά μου όπως την απασχόληση και τον ρόλο διότι όλα αυτά πάντα συνεκτιμώνται. Προσωπικά δεν μου έχει έρθει κάποια τηλεοπτική πρόταση. Αυτό που ακούω κάποιες φορές από άλλους ότι έχουμε αρκετές προτάσεις και επιλέγουμε, δεν ισχύει. Σπάνια οι ηθοποιοί επιλέγουν. Σε κάποια μόνο σημεία της ζωής τους οι ηθοποιοί λόγω του ότι είναι κάπως πιο γνωστοί, μπορούν να πουν και ένα όχι. Δεν θα έλεγα όχι σε μια νέα τηλεοτπική πρόταση. Εξαρτάται πάντα από όλες τις συνθήκες όπως είναι το οικονομικό κομμάτι αλλά από την πρόταση που είχα μπροστά μου. Θα με ενδιέφερε μια πρόταση που θα είχε κάποια δεδομένα μιας σοβαρής καλλιτεχνικής πρόθεσης.

Πόσο εύκολο είναι να βρείτε την λεπτή ισορροπία ανάμεσα στο κομμάτι της υποκριτικής και του καλλιτέχνη επί σκηνής και της οργάνωσης της παραγωγής του Θεάτρου Αργώ; Τα δυο αυτά κομμάτια ισορροπούν μεταξύ τους ή κάποια στιγμή χάνονται;

Πολλές φορές μπορείς να το χάσεις. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι είμαι ο καλύτερος παραγωγός της γης καθώς το να εξασφαλίσω τα χρήματα για να στηρίξω μια παραγωγή η οποία μου κεντρίζει το ενδιαφέρον και παίζω σε αυτή είναι τελείως διαφορετικό πράγμα από το να πω ότι είμαι θεατρικός παραγωγός. Ο θεατρικός παραγωγός είναι αυτός που καταρχήν δεν θα έπρεπε να παίζει διότι η υποκριτική απασχολεί 100% όλη την ημέρα το νου και τη ψυχή του οπότε δεν μπορεί να σκεφτεί πώς θα προωθήσει και πώς θα πουλήσει το προιόν που παράγει αλλά δεν βρίσκεται και έξω στην πλευρά των θεατών ώστε να δει αν το προιόν πρέπει να βελτιωθεί σε κάποια σημεία ή να διορθωθεί. Αυτό το κομμάτι το έχω αναθέσει στην σκηνοθέτιδα μου. Σαν παραγωγός δεν είμαι σε θέση να το δω δσιότι δεν βρίσκομαι κάτω από την σκηνή για να καταλάβω γιατί οι χ θεατές που έρχονται δεν  γίνονται πιο πολλοί την επόμενη φορά.

Σήμερα στην ζωή σας χωράει ένα νέο καλλιτεχνικό όνειρο; 

Το θέατρο είναι η ζωή μας εις στη νιοστή δύναμη. Όταν παίζουμε είναι σαν να βιώνουμε το φόνο πολλαπλασιαστικά με την έννοια του ζώντος οργανισμού. Αυτή η δουλειά δεν χορταίνεται. Μπορεί κάποια στιγμή να λες δεν θέλω να παίξω τώρα αλλά μετά έρχεται ξανά η ανάγκη να παίξεις. Είναι ανάγκη της δουλειάς μας. Έχουμε δει κατά καιρούς πάρα πολλούς ανθρώπους και σε άλλα επαγγέλματα οι οποίοι όταν σταματούν να εργάζονται, μαραζώνουν. Έχουμε προφανώς κάποιες ιδιαιτερότητες σαν επάγγελμα αλλά δεν είμαστε κάτι ιδιαίτερο από τους άλλους. Όταν οι δικοί μου γονείς οι οποίοι ήταν εκπαιδευτικοί, πήραν σύνταξη, μαραζώσαν διότι τους άρεσε πολύ η επαφή με τα παιδιά και ήθελαν πολύ να διδάσκουν. Αυτό συμβαίνει σε όλα τα επαγγέλματα. Κάθε εργαζόμενος άνθρωπος δεν θέλει να αποχωριστεί την τέχνη του. Μπορεί να υπάρχουν κάποια επαγγέλματα που τα κάνει κάποιος εξ’ ανάγκης τα οποία δεν ήθελε καθόλου κι εκεί μπορώ να καταλάβω κάποια πράγματα αλλά ο πιο πολύς κόσμος δεν θέλει να φύγει από την ενεργό δράση και από την ίδια την ζωή η οποία είναι η εργασία.

Το έργο

Η «Κοντέσσα Βαλέραινα», το αριστούργημα του Γρηγορίου Ξενόπουλου είναι ένα απο τα πιο πολύτιμα ελληνικά κείμενα που η παρουσίαση του στο θέατρο καταδεικνύει την διαχρονικότητα του θέματος καθώς και των αξιών που διαπραγματεύεται. Παραμένει τόσο σημερινό και επίκαιρο όσο ποτέ, παρόλο που γράφτηκε στο τέλος του 19ου αιώνα.(Γράφτηκε το 1897 και παρουσιάστηκε στη Νέα Σκηνή του Χρηστομάνου το 1904).

Η υπόθεση διαδραματίζεται στη Ζάκυνθο, όπου οι Βαλέρηδες, αρχοντική γενιά, έχουν ξεπέσει οικονομικά, αγγίζοντας τα όρια της φτώχειας. Η κοντέσσα Βαλέραινα κατέχει μια συνταγή που πηγαίνει από Βαλέραινα σε Βαλέραινα και θεραπεύει τη «θέλλα» των ματιών. Μια μυστική συνταγή την οποία έχει ορκιστεί να μην αποκαλύψει και να την δίνει αφιλοκερδώς σε οποιον την έχει αναγκη. Την πιέζουν όμως η φτώχεια και η πείνα των παιδιών της. Ο Ξενόπουλος δίνει μια μεγαλοφυή λύση στη σύγκρουση  χρέους και ανάγκης.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Παρ, 3/1/20 21:00