Η γυναίκα εκείνη σέρνει τους λογισμούς της στο παρελθόν, όσα την πίκραναν, όσες ευτυχίες έσταξαν στα πέταλά της και άνθισε η ψυχή της, όσα χαράχτηκαν μέσα της, όσα στη μνήμη της ακόμη τραγουδούν στο άσμα της αγάπης, του έρωτα, του τραγουδιού και η θεατρική σκηνή να έχει ακόμη το άρωμά του δέους, να νιώθει ακόμη στο γυμνό της πόδι το άγγιγμα του σανιδιού και όσα δάκρια ξεχείλισαν τότε να υγραίνουν, δαύτη την ώρα, τα μάγουλά της και σαν παγωμένα κρύσταλλα να την παγώνουν οι αναμνήσεις.
Ένας νεαρός καταγράφει, σε μια συνέντευξη μιας ένδοξης γυναίκας αποτελεί μια πολύτιμη λίθο, όλες τις αξίες μιας ηρωίδας, λέξεις, λόγια στον ήχο του λυγμού της.
Η Σοφία Βέμπο αφήνει με λυρισμό το σώμα και το πνεύμα της να πλαντάξουν και να λιγοθυμήσουν σε όσα ομολογεί και η λήθη της αρνείται να φυλακίσει στο έγκατό της και έτσι αθυρόστομα όλα ξεχύνονται από τον νου της, από την καρδιά της, από τη νοσταλγία της, ακόμη και η λησμονιά της αναβιώνει αβίαστα στην θεατρική αρένα, εκεί όπου ανεξίτηλα στιγματίζεται η αναπόλησή της στο παρελθόν με τη στασιμότητα του παρόντος.
Τα μάτια της Γεωργίας Ζώη θωρούν την Σοφία Βέμπο, εισβάλει στον κορμό αυτής της ηρωίδας, ή μάλλον διεισδύει εξερευνώντας τα μυστήρια μονοπάτια της σύνθεσής της, σε μια παλινδρόμηση συναισθημάτων και την αναδρομή του χρόνου που έχει παρέλθει σαν να ζει όσα βίωσε εκείνη η γυναίκα, δεν ξεχάστηκε ποτέ η φωνή της, το πρόσωπό της, τα μάτια της ωσάν τον ξάστερο ουρανό.
Η Γεωργία Ζώη, ηθοποιός και αρχιτέκτονας, ανάγλυφα σχεδιάζει την ψυχή της Βέμπο και στεγάζει μέσα της. «Σοφία, σε θυμάμαι» θα της πει κι έτσι οι δύο τους θα γίνουν δύο γυναίκες που σμίγουν επί σκηνής.
Η Σοφία Βέμπο παίρνει σάρκα και οστά και «αναβιώνει» στο θεατρικό σανίδι. Ποια ήταν η πρώτη σας αντίδραση μόλις σας είπαν πως θα ερμηνεύσετε την αθάνατη αυτή ερμηνεύτρια και ηθοποιό;
Αισθάνθηκα σαν έτοιμη από καιρό. Πριν από δυόμισι χρόνια, μου γεννήθηκε για πρώτη φορά αυτή η επιθυμία. Έτυχε για δύο απανωτούς Οκτωβρίους να με προσκαλούν να συμμετάσχω σε αφιερώματα για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, τραγουδώντας τραγούδια που είχε ερμηνεύσει και τα είχε καταστήσει αθάνατα αυτή η θρυλική προσωπικότητα. Βλέποντας την αποδοχή που είχαν από τους θεατές, σε ένα πολυπληθές κοινό και τη συγκίνηση που προκαλούσαν, αναρωτήθηκα με πίκρα: γιατί αυτά τα τραγούδια να τα ανασύρουμε μόνο κάθε Οκτώβριο; Γιατί αυτή τη μεγάλη μορφή να τη θυμόμαστε μόνο κάθε Οκτώβριο; Όταν τον περασμένο Δεκέμβριο, ο σκηνοθέτης Μενέλαος Τζαβέλλας μου ζήτησε να συναντηθούμε για να συζητήσουμε μία συνεργασία στο Θέατρο, του είπα, πριν ακούσω την πρότασή του, ότι προηγούνται δύο άλλες παραστάσεις μου.
Ο Μενέλαος, εντούτοις, επέμεινε να συναντηθούμε, σίγουρος ότι θα βρίσκαμε χρόνο γι’ αυτή την παράσταση που είχε ήδη στο μυαλό του. Ένα βράδυ συναντηθήκαμε στο αρχιτεκτονικό μου γραφείο. Ομολογώ ότι η αμηχανία μου ήταν μεγάλη, σκεπτόμενη πως θα έλεγα για τρίτη φορά «όχι» για συνεργασία στον Μενέλαο. Τον συνόδευαν δύο υπέροχες γυναίκες, η Τάνια Χαροκόπου, συγγραφέας, και η συνεργάτις του Ανθή Πετρουλάκη, υπεύθυνη του καλλιτεχνικού σχεδιασμού της παράστασης που σκόπευε να μου προτείνει. Και μου αποκαλύπτουν με λαχτάρα και συγκίνηση την ιδέα τους για τη Βέμπο. Και αισθάνθηκα ότι τηλεπαθητικά τους είχα εμφυτεύσει εγώ αυτή την ιδέα. Και έγινα κοινωνός της. Ομολογώ ότι ούτε στιγμή δε σκέφτηκα πόσο μεγάλο ήταν το ρίσκο που έπαιρνα. Διαβάσαμε το έργο και χωρίς δεύτερη σκέψη είπα αμέσως «ναι». Λειτούργησαν το «ένστικτο» και η «τόλμη».
Τι επιθυμείτε να προσδώσετε, να καταθέσετε στο πρόσωπο αυτής της ηρωίδας, ώστε να προκαλέσετε διέγερση και το δέος στον θεατή στην θύμηση αυτής της γυναικάς;
Κάθε φορά που έρχομαι σε «επαφή» μαζί της, είτε παλιότερα σε αφιερώματα, είτε τώρα στο θεατρικό έργο, είναι τόσο έντονα καταγεγραμμένη μέσα στην ψυχή και το μυαλό του Έλληνα, που αρκεί μια σπίθα για να ανάψει πυρκαγιές μόνο με τη θύμησή της. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι είναι εξαιρετικά εύστοχος ο τίτλος του έργου «Σοφία, σε θυμάμαι». Η Σοφία Βέμπο έχει ριζώσει βαθιά μέσα στον λαό. Μπορεί η πολιτεία για τους δικούς της λόγους να τη λησμονεί, αλλά ο λαός τη λατρεύει. Είναι η «Σοφία του», η δική του Σοφία.
Τι πραγματεύεται το έργο; Εκτός από τη βιογραφία της ερμηνεύτριας, τι ομολογεί για τη ζωή της εκείνα τα χρόνια;
Στο έργο η Σοφία αφηγείται αυθόρμητα, ανθρώπινα, ζεστά, χωρίς μεγαλοστομίες, τη ζωή της. Κάνει μια εκ βαθέων εξομολόγηση, χωρίς έπαρση, χωρίς να προσδοκά επιβεβαίωση ή επιβράβευση, αναπολεί όμορφα αλλά και δύσκολα γεγονότα από τη ζωής της, που όμως τώρα που τα ξαναθυμάται της φαίνονται όλα εύκολα. Και με φυσικότητα μεταφέρεται από τα μικρά και καθημερινά στα μεγάλα και τα ηρωικά. Και παραδέχεται «Ναι ήμουν ζηλιάρα, δε ντρέπομαι να το πω. Ερωτευμένη και ζηλιάρα» για να συμπληρώσει παρακάτω «Εγώ δεν έδωσα τίποτε στην πατρίδα. Άλλοι έδωσαν τη ζωή τους, άλλοι έχασαν το πόδι τους, άλλοι το χέρι τους. Εγώ μια φωνή είχα, αυτό μόνο. Τίποτε αξιόλογο μπροστά σε τόσες απώλειες»
Πως διεισδύσατε σε αυτόν τον ρόλο; Πως τον σκεφτήκατε εξαρχής; Σας ευχαρίστησε το ζωντανό αποτέλεσμα;
Αυτό που είπατε ακριβώς. Προσπάθησα να διεισδύσω στον ρόλο της Σοφίας Βέμπο και όχι να την αντιγράψω επιδερμικά. Με τη συνδρομή του κειμένου και με προσωπική μελέτη από βιβλιογραφία, φωτογραφίες, βίντεο και διηγήσεις ανθρώπων που την έζησαν, κράτησα κάποια έντονα εξωτερικά στοιχεία και μετά βούτηξα στο μέσα της, στη ψυχή της. Αυτήν προσπάθησα να εξερευνήσω. Και όσο κι αν σας φαίνεται περίεργο, με τη σύμφωνη γνώμη και του Μενέλαου Τζαβέλλα και της Ανθής Πετρουλάκη τα εξωτερικά στοιχεία που εντοπίσαμε και κρατήσαμε ήταν το χαρακτηριστικό μαντήλι, οι μεγάλες πληθωρικές κινήσεις, η ορθοφωνική εκφορά του λόγου και το τονισμένο «ρω». Τα υπόλοιπα ήρθαν από μέσα. Και έτσι χτίσαμε μια προσωπικότητα με «υπεράνθρωπη δύναμη και ανθρώπινες αδυναμίες». Όσο για το ζωντανό αποτέλεσμα, νοιώθω ευτυχής που συμβιώνω με αυτόν το θρύλο, τόσο που πολλές φορές στις πρόβες γυρνούσα στ’ όνομα Σοφία. Και ανυπομονώ να έρθει η Παρασκευή και το Σάββατο για να συγκατοικήσω και πάλι μαζί της.
Η τέχνη σας απλώνεται, σχεδιάζεται, ερμηνεύεται και ψυχαναλύεται στο θέατρο και τους ρόλους απ’ όλες τις πλευρές. Πως συμπορεύονται η αρχιτεκτονική με την υποκριτική;
Αρχιτεκτονική και Θέατρο. Τέχνες και τα δύο. Δεν είναι μαγικό να προσπαθείς ό, τι κάνεις να περιβάλλεται από Τέχνη; Αυτό είναι το ζητούμενο, να κάνεις Τέχνη. Μακάρι να το πετυχαίνω. Και στις δύο μου ιδιότητες. Τότε ναι, και οι ερμηνείες μου στο Θέατρο και τα σχέδιά μου στην αρχιτεκτονική είναι η καλύτερη ψυχανάλυση. Και η καλύτερη απόδραση από την καθημερινότητα. Αυτή είναι και η προσπάθειά μου, να κάνω τη ζωή μου τέχνη.
Έχετε καταφέρει αξιόλογα πράγματα στη ζωή σας, έχετε περάσει από σπουδαία θέατρα. Υπάρχει κάτι το οποίο δεν έχετε πετύχει;
Δεν είναι αστείο που, αν και τελείωσα το Εθνικό Θέατρο με περγαμηνές, δεν με έχουν καλέσει ποτέ να παίξω στο Εθνικό Θέατρο; Ψέματα. Για να λέμε την αλήθεια ο Μινωτής – άλλη ευλογία στη ζωή μου – μου ζήτησε να με προσλάβει, μόλις τελείωσα τη Σχολή, με τη διπλή μου ιδιότητα, και ως αρχιτέκτονα και ως ηθοποιό. Ονειρευόταν να φτιάξει το καινούργιο Εθνικό. Δέχτηκα τότε να μείνω με την αρχιτεκτονική μου ιδιότητα μόνο. Θεώρησα ότι δεν θα ήταν σωστό να μπλέξω στον ίδιο χώρο και τις δύο ιδιότητες, θα ήταν πρόκληση. Θεώρησα ότι θα ήταν αλληλοσυγκρουόμενες. Ότι ίσως θα ήταν αντιδεοντολογικό. «Θα έρθω αργότερα ως ηθοποιός, κ. Μινωτή», είπα. Έμεινα δύο χρόνια ως Αρχιτέκτων. Με επικεφαλής τον καθηγητή της Αρχιτεκτονικής Χρήστο Αθανασόπουλο και με τη συνεργασία του μεγάλου Αμερικανού αρχιτέκτονα, ειδικού στην ακουστική Θεάτρων, George Izenour, μελετήσαμε την επέκταση του Εθνικού Θεάτρου, σχεδιάζοντας ένα καταπληκτικό νέο αμφιθεατρικό Θέατρο πίσω από το αρχικό διατηρητέο Θέατρο του Τσίλερ (το οποίο αποκαθιστούσαμε) και βγάλαμε και τις οικοδομικές άδειες.
Το 1981, άλλαξε η κυβέρνηση, ακυρώθηκε η επέκταση του Θεάτρου λόγω διακοπής της χρηματοδότησης – έμεινε μόνο το γκαράζ που είχε προλάβει να κατασκευαστεί – και βεβαίως άλλαξε ο διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου. Έτσι συμβαίνει πάντα σε αυτή τη χώρα. Δεν υπάρχει συνέχεια. Και εγώ τελικά δεν δούλεψα ποτέ στο Εθνικό ως ηθοποιός. Ένα από τα απωθημένα μου, ως τώρα. Ξύσατε πληγές με αυτή την ερώτηση. Πολλά δεν έχω πετύχει.
Μπορεί κάποιος, στις εποχές μας, να βιοποριστεί στον χώρο της τέχνης;
Είναι πολύ ολιγάριθμο το κοινό της Ελλάδος και ιδιαίτερα φτωχό από οικονομική πλευρά στις μέρες μας για να μπορεί να «θρέψει» την τέχνη όταν παραμένει αμιγής. Εννοώ, όταν δεν είναι εμπορευματοποιημένη.
Υπάρχει ακόμη ο παλμός του άγχους όταν βρίσκεστε πάνω στη σκηνή, τη στιγμή της παράστασης;
Πάντα υπάρχει αυτό το δημιουργικό άγχος που σε αφυπνίζει και τελικά σε κάνει καλύτερο.
Θέατρο, τηλεόραση ή κινηματογράφος; Που αποζητάτε και που ανακαλύπτετε τον εαυτό σας;
Νομιζω ότι η σωστή σειρά για μένα είναι Θέατρο – Κινηματογράφος – Τηλεόραση. Βέβαια από άποψη εμπορικότητας και βιοπορισμού μάλλον θα έλεγα ότι ισχύει η αντίθετη σειρά. Πάντως αυτό που πάντα αποζητώ είναι το Θέατρο. Γιατί όπως λέει και η Σοφία Βέμπο στην παράστασή μας, «Καμία διασκέδαση δεν έχει την αλήθεια, την αμεσότητα, τη σπουδαιότητα, τη βαρύτητα της Θεατρικής Πράξης. Αυτή η μαγική συγκίνηση που μεταγγίζεται στο θεατή όταν ανοίγει η αυλαία, δεν υπάρχει αλλού»
Τέλος, ποια είστε όταν υποδύεστε κάποια ηρωίδα; Ή χάνεται εκείνη τη στιγμή ο εαυτός σας και επικρατεί ο ρόλος;
Είμαι η ηρωίδα που φιλτράρομαι μέσα από τον εαυτό μου. Και θυμάμαι πάντα τη διδαχή του Μινωτή όταν μιλούσε για την Παξινού: «Η Κατίνα Παξινού ήταν ηθοποιός της ψυχής. Ενσάρκωνε τους χαρακτήρες που υποδυόταν από τα βάθη του είναι της, δεν υποκρινόταν, δεν έκανε εξωτερικές μιμήσεις, έπλαθε ολοζώντανες ποιητικές μορφές. Με την ίδια όψη, με την ίδια φωνή, με την ίδια ψυχικότητα, με παράφορη πλαστουργική δύναμη, μετουσίωνε πάντα τα θεατρικά πρόσωπα συγχωνεύοντάς τα με τη δική της πρωτεϊκή φύση». Αυτό προσπαθώ να πετυχαίνω και εγώ σε όλη μου την θεατρική ζωή.
“Σοφία… σε θυμάμια“
Συντελεστές:
Κείμενο: Τάνια Χαροκόπου
Σκηνοθεσία: Μενέλαος Τζαβέλλας
Καλλιτεχνικός σχεδιασμός (σκηνικά – κοστούμια): Ανθή Πετρουλάκη
Μουσική επιμέλεια: Χρήστος Δήμας
Βοηθός σκηνοθέτη: Τάνια Χαροκόπου
Φωτογραφίες – Video art: Δημήτρης Καραντινόπουλος
Παίζουν: Γεωργία Ζώη, Ηλίας Μιχαήλ, Σπύρος Νίκας (ακορντεόν)
Παραστάσεις:
Καστοριάς 34 – 36 ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ
ΜΕΤΡΟ Στάση Βοτανικός
Τηλ.: 210 3480000 – 210 3480080
Ημέρες και ώρες παραστάσεων:
Κάθε Παρασκευή στις 20:30 και κάθε Σάββατο στις 19:00
Διάρκεια παράστασης: 1:30 χωρίς διάλειμμα
Τιμές εισιτηρίων: 12 ευρώ γενική είσοδος, 10 ευρώ μαθητικό, φοιτητικό, άνω των 65 ετών και άνεργοι
Κρατήσεις εισιτηρίων: Στο ταμείο του Πολυχώρου Αθηναϊς
Τηλ.: 210 3480080
