Ο ηθοποιός, σκηνοθέτης και μεταφραστής Κωνσταντίνος Κυριακού μιλάει στο περιοδικό μας για την παράσταση «Τύχη και των Ανδρών τα Βλέμματα (Σονέτο 29)».
Πρόκειται για το πικρό, αυτοβιογραφικό κείμενο του Τζων Χέρμπερτ -το πιο πολυμεταφρασμένο θεατρικό έργο της καναδικής δραματουργίας, το οποίο σχολιάζει καυστικά και εύστοχα την κοινωνική αδικία, τη διαφθορά της Αστυνομίας και των σωφρονιστικών υπαλλήλων, αλλά και την ανάγκη για φιλία, στοργή και αγάπη μεταξύ των κρατουμένων μιας φυλακής.
- «Τύχη και των Ανδρών τα βλέμματα (Σονέτο 29)» στον Πολυχώρο Vault Theatre Plus. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να καταπιαστείτε με αυτό το έργο;
– Το θεατρικό έργο του Καναδού συγγραφέα Τζων Χέρμπερτ «Τύχη και των Ανδρών τα βλέμματα (Σονέτο 29)» είναι το πιο πολυμεταφρασμένο έργο της καναδικής δραματουργίας και έκανε πρεμιέρα στο Μπρόντγουεϊ το 1967. Έκτοτε μεταφράστηκε σε σαράντα διαφορετικές γλώσσες και παρουσιάστηκε σε περισσότερες από εκατό θεατρικές παραγωγές παγκοσμίως. Το 1968 κέρδισε το Massey Award στο “Dominion Drama Festival”, ενώ το 1975 βραβεύτηκε με το Floyd S. Chalmers Canadian Play Award.
Η πρώτη επαφή μου με αυτό το έργο έγινε διαβάζοντας ένα θεωρητικό βιβλίο του Μάρτιν Έσσλιν, όπου γινόταν μια αναφορά σε αυτό. Γνωρίζοντας το «Σονέτο 29» του Γουίλλιαμ Σαίξπηρ, από το οποίο είναι εμπνευσμένο το θεατρικό έργο του Χέρμπερτ, καθώς κάνει χρήση ως τίτλο του τον πρώτο στίχο του εν λόγω σονέτου, μου κίνησε την περιέργεια και το ενδιαφέρον –κατ’ αρχάς– να διαβάσω αυτό το κείμενο.
Το έργο αυτό εξερευνά θέματα όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα στερεότυπα, η μισαλλοδοξία, το δικαίωμα στη διαφορετικότητα και η βία μέσα στη φυλακή. Αυτά τα ζητήματα είναι εκείνα που με ώθησαν να καταπιαστώ με αυτό το έργο, κάτι που ήρθε σε πλήρη σύμπλευση και συμφωνία με την κοινωνική και ανθρωπιστική πολιτική της Πρεσβείας του Καναδά, η οποία ευαισθητοποιείται σε ζητήματα που άπτονται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και με την υποστήριξη της οποίας παρουσιάζεται η παράστασή μας. Ο ανθρωπισμός που αναδύεται μέσα στο “απάνθρωπο” περιβάλλον ενός κελιού του σωφρονιστικού καταστήματος, όπου διαδραματίζεται η ιστορία του έργου, με συγκλόνισε εξαρχής. Άτομα μη παραβατικά, έρμαια της τυχαιότητας και της σύμπτωσης, οι οποίες τους επιβάλλουν να μοιράζονται τον ίδιο χώρο με άτομα παραβατικά, για το ορισμένο χρονικό διάστημα της έκτισης της ποινής τους, αδυνατούν να αποκοπούν από την προκατασκευασμένη και προκαθορισμένη θέση τους μέσα στην κοινωνία, όχι γιατί δεν είναι ικανά να το πράξουν, αλλά επειδή δεν τους επιτρέπεται.
-
Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που σας δυσκόλεψαν σκηνοθετικά και ποια εκείνα που σας ιντρίγκαραν και σας έβγαλαν στο φως άγνωστες, ίσως, πτυχές του εαυτού σας;
Το συγκεκριμένο έργο μπορεί να ερμηνευτεί σε πολλά επίπεδα. Είναι ένα πικρό και αυτοβιογραφικό έργο, το οποίο παρουσιάζει τις πραγματικές συνθήκες διαβίωσης μέσα σε μια φυλακή, όπως τις έζησε ο συγγραφέας Τζων Χέρμπερτ, ο οποίος, ενώ έπεσε ο ίδιος θύμα μιας απόπειρας ληστείας ενώ ήταν ντυμένος ως γυναίκα, κατηγορήθηκε ότι έκανε “ψωνιστήρι” και καταδικάστηκε σε τετράμηνη φυλάκιση. Και αυτό είναι τρομακτικό!
Κινούμενος λοιπόν σκηνοθετικά, στη δυσδιάκριτη διαχωριστική γραμμή του “είναι” και του “φαίνεσθαι”, ενσυνειδήτως διαπίστωσα πόσο κοινότοπο και σύνηθες είναι αυτό το φαινόμενο-γεγονός. Ακόμα και από εμένα τον ίδιο. Τα παιχνίδια εξουσίας και σεξ που εκτυλίσσονται μέσα σε μια ανδρική φυλακή, με κάποιον αδιόρατο τρόπο με οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι μπορεί να υπάρξει αγάπη, φιλία, ανθρωπιά, στοργή, γνοιάξιμο ακόμα και μέσα στο “βούρκο”, καθώς τα άτομα που ρίφθηκαν μέσα “στον Καιάδα της κοινωνίας” δεν είναι ό,τι θεωρούν οι άλλοι για αυτούς, αλλά είναι κάτι πιο ανθρώπινο, υπερ-ανθρώπινο, θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω. Αλλά για να μην κατηγορηθώ για νιχιλισμό, δεν αρνούμαι και δεν αμφισβητώ τα πάντα, ούτε είμαι μανιχαϊστής βλέποντάς τα όλα καλό-κακό, άσπρο-μαύρο. Δε φταίει η “άδικη και σαθρή κοινωνία”, για το ότι εμείς έχουμε αποσαρθρωθεί, εκφυλιστεί ή απανθρωποποιηθεί, για να μην πω ζωοποιηθεί, βλέποντας τον “εχθρό” στο διαφορετικό και το αντίθετο με τις απόψεις και τις πεποιθήσεις μας. Άλλωστε εμείς οι ίδιοι είμαστε η Κοινωνία!
Το έργο αυτό όπως και κάποια άλλα, με τα οποία έχω καταπιαστεί υποκριτικά, σκηνοθετικά ή/και μεταφραστικά, όπως λ.χ. Η βρομιά του Σνάιντερ, με έκαναν να δω με διαφορετική θεώρηση κάποιους συνανθρώπους μας, οι οποίοι συγκαταλέγονται στις αποκαλούμενες “μειονοτικές” και “περιθωριακές” ομάδες, όπως είναι οι μετανάστες, οι ομοφυλόφιλοι, οι επανενταγμένοι κ.ά.. Δε χρειάζονται και πολλά πράγματα για να δεις, να παραδεχτείς, και εν τέλει να αποδεχτείς, πως όλοι αυτοί είναι ακριβώς ό,τι κι εσύ, δηλαδή απλώς άνθρωποι!
-
Κατά πόσο είναι έτοιμο το ελληνικό κοινό, να έρθει αντιμέτωπο με ένα τόσο σκληρό έργο;
Μπορεί η αλληλεπίδραση των βασικών χαρακτήρων του έργου να δημιουργεί μια επωαζόμενη ένταση που κορυφώνεται με την τελική διαφθορά ενός εκ των ηρώων, όταν συνειδητοποιεί ότι το σωφρονιστικό σύστημα ως θεσμός κάθε άλλο παρά σωφρονίζει· ωστόσο το έργο μας δεν είναι καθόλου σκληρό, είναι απολύτως αληθινό. Μπορεί να τίθενται διάφορα φλέγοντα ερωτήματα όπως: ποια είναι τα αποτελέσματα της προσφυγής μας στη φυλάκιση ως κύρια μορφή τιμωρίας;, η λύση είναι η αλλαγή του διορθωτικού και επανενταξιακού συστήματος;, μπορούμε να κάνουμε οποιαδήποτε ανοικοδόμηση στο σύστημα, βελτιώνοντας το προϊόν όταν δε γνωρίζουμε ακόμα ποιο είναι το προϊόν;, πώς θα αξιολογούμε τις αλλαγές που θα έχουμε κάνει και πού θα στοχεύουν αυτές; Μολαταύτα, όλα αυτά δεν είναι παρά “εργασία προς σκέψιν” για το σπίτι, για να συναισθανθούμε συλλογικά τη σχετική άγνοιά μας και να παραδεχτούμε ότι δεν έχουμε τις απαντήσεις, έτσι ώστε να καταφέρουμε να οδηγηθούμε σε καλύτερες λύσεις.
Επίσης, αναδύονται και μερικά άλλα σημαντικά ερωτήματα που αφορούν στη σχέση θύτη και θύματος, και για το ποιος από τους δύο έχει περισσότερη δύναμη. Ποιος επιλέγει ποιον και ποιος είναι εκείνος που ορίζει και καθορίζει την αμφίδρομη και εξισορροπημένη, αλληλεπιδραστική, σχέση τους; Η σκληρή και συνειδητοποιημένη απάντηση που δίνεται μέσα στο έργο το κάνει ακόμα πιο αληθινό, διότι δε θα υπήρχαν θύτες εάν τα θύματα δεν τους το επέτρεπαν, με το να θυματοποιούν τον ίδιο τους τον εαυτό.
-
Τι είναι αυτό που συνδέει όλους τους ήρωες του έργου και με ποιους τρόπους τελικά πετυχαίνουν τους στόχους τους;
Οι ήρωες του έργου είναι πέντε άνδρες, οι τέσσερις από τους οποίους είναι οι φυλακισμένοι στο ίδιο κελί και ο πέμπτος είναι ο φύλακάς τους. Οι τέσσερις κρατούμενοι (Πέτρος Γιασεμής, Πωλ Ζαχαριάδης, Ιωακείμ Κάσδαγλης, Κυριάκος Ψυχαλής) σχηματίζουν ένα τετράγωνο με τις πλευρές και τις διαγώνιούς του να έλκονται και να απωθούνται συγχρόνως, διατηρώντας συνεχώς το σχήμα αυτό του τετραγώνου, καθώς οι σχέσεις μεταξύ τους εντείνονται ή χαλαρώνουν. Ο φύλακας (Αντώνης Αντωνίου), ως ήρωας καταλύτης, κινείται είτε περιφερειακά του τετραγώνου είτε εγκιβωτισμένος μέσα σε αυτό. Η επίτευξη των στόχων των ηρώων κατορθώνεται πάντοτε με το σχηματισμό συμμαχιών μεταξύ τους, οι οποίες συμμαχίες όμως, κατά τη διάρκεια της εξέλιξης της πλοκής, μεταλλάσσονται, περιστρέφοντας στο τετράγωνο σχήμα, “τουμπάροντας” τις πλευρές του, έτσι ώστε σε κάθε σκηνή του έργου να εναλλάσσονται οι χαρακτήρες που βρίσκονται στην κορυφή αυτού.
-
Το κοινό σε ποιο βαθμό μπορεί να ταυτιστεί;
Μιας και τα θέματα που θίγονται στο εν λόγω θεατρικό έργο είναι μακραίωνα όπως: η διαφθορά της αθωότητας, ο εξαναγκασμός, η χειριστικότητα, η άσκηση και η απειλή βίας, η αποπλάνηση μέσω υλικών απολαύσεων, ο εκμαυλισμός μέσω της εξουσίας, ο σωματικός ευτελισμός, ο πνευματικός και ο ψυχολογικός εκφοβισμός, το bulling, η υποτίμηση και η εκμηδένιση της ανθρώπινης ύπαρξης, το έργο έχει τη δύναμη να αγγίζει τους θεατές σε ευαίσθητα σημεία του ψυχισμού τους, τοποθετώντας τους στη θέση των χαρακτήρων του έργου, όχι απλώς εντοπίζοντας στοιχεία του δικού τους χαρακτήρα αλλά και διακρίνοντας ομοιότητες σε οικείες τους συμπεριφορές και καταστάσεις. Αντικατοπτριζόμενο το κοινό μέσα στην ψυχοσύνθεση και την ψυχολογία των ηρώων δύναται να κατανοήσει ευκολότερα τον εαυτό του, το δικό του όλον, το οποίο σχηματίζεται συναρμολογώντας διάσπαρτα κομμάτια από τον κάθε χαρακτήρα του έργου.
Οι ήρωες του έργου είναι εγκλωβισμένοι σε μια κοινότοπη και στερεότυπη αντιμετώπιση όλων των ζητημάτων και καταστάσεων από τους ανθρώπους της εποχής μας. Σε όλους μας –μηδενός εξαιρουμένου–, κάποια στιγμή στη ζωή μας, μας έχει κολληθεί μια ετικέτα που δε μας αντιπροσωπεύει και ούτε συνάδει με την πραγματικότητα. Η “ετικετοκόλληση” και η “ταυτοτητοποίηση” στις επιλογές κάποιου σε προσωπικό, επαγγελματικό, ερωτικό επίπεδο, έχουν στιγματίσει και περιθωριοποιήσει πολλές φορές άτομα με καταστροφικές συνέπειες στον ψυχισμό τους, οδηγώντας τους σε ακραίες αποφάσεις, όπως η αυτοχειρία. Αλλά και ο περίγυρός τους, ο οποίος άγεται και φέρεται από απεχθή κοινωνικά στερεότυπα, εκφράζεται με χειροδικίες και προπηλακισμούς αυτών των ατόμων, κρίνοντάς τους από το “φαίνεσθαι” και όχι από το “είναι” τους.
Η παραβατικότητα δεν είναι μία ανίατη ασθένεια, η οποία μεταδίδεται μέσω του DNA, από τους γονείς στα παιδιά, ούτε εκείνος που δεν ακολουθεί τους κανόνες της “κανονικότητας” του γενικού συνόλου, αυτομάτως συνεπάγεται πως είναι μη κανονικός – με άλλα λόγια “ανώμαλος”.
-
Ηθοποιός, σκηνοθέτης ή μεταφραστής είναι περισσότερο ο Κωνσταντίνος Κυριακού;
Αφού θέτεις το ερώτημα κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα σου απαντήσω και εγώ στο τρίτο πρόσωπο, λέγοντας: κατ’ αρχήν ο Κωνσταντίνος Κυριακού δεν έχει μόνο αυτές τις τρεις ιδιότητες. Ο Κωνσταντίνος είναι ένας άνθρωπος που αγαπάει το συνάνθρωπό του, γι’ αυτό και έγινε ηθοποιός. Συνακολούθως, ως ηθοποιός, ο οποίος αγαπάει το συνάδελφό του, έγινε σκηνοθέτης· για να έχει και ένα πιο προσωπικά ολοκληρωμένο αποτέλεσμα στις καλλιτεχνικές ανησυχίες του. Γνωρίζοντας και μιλώντας όμως τέσσερις ξένες γλώσσες (αν και αυτή η “πετριά” ξεκίνησε όταν συνειδητοποίησε πως η επιθυμία του ήταν να διαβάσει κάποιους θεατρικούς συγγραφείς στο πρωτότυπο) άρχισε και η ενασχόλησή του με τη μετάφραση θεατρικών έργων· έργα τα οποία προτού τα παραδώσει, αρέσκεται να “παίζει” όλους τους ρόλους τους, για να δει εάν “μιλιούνται”, μέσω των οποίων φυσικά γίνεται μια πρώτη προεργασία της σκηνοθεσίας. Άλλωστε, ο θεατρικός μεταφραστής –όταν προέρχεται από το χώρο του θεάτρου– θέλοντας και μη, βάζει και το στίγμα της σκηνοθετικής του ματιάς. Όταν όμως έχει ελεύθερο χρόνο ο Κωνσταντίνος, συγγράφει και θεατρικά έργα –δύο εκ των οποίων έχουν βραβευτεί και παρουσιαστεί από σκηνής.
Εν ολίγοις –και εν πολλοίς– ο Κωνσταντίνος Κυριακού είναι ένας τύπος που αγαπάει το Θέατρο, το υπηρετεί, το υπεραμύνεται και μεριμνά γι’ αυτό από διαφορετικά μετερίζια, που όμως έχουν ως κοινή συνισταμένη τους το «Καλό Θέατρο», όπως αυτό το εκλαμβάνει.
-
Θεωρείτε πως η πλοκή και η εξέλιξη του έργου είναι μια μικρογραφία της δικής μας κοινωνίας;
Στο έργο μας υπάρχουν εκπρόσωποι και των δύο όψεων ενός νομίσματος, το οποίο όμως έχει την ιδιαιτερότητα στην κάθε του όψη να έχει δύο μορφές. Η φυλακή της παράστασής μας είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας, όπου οι σχέσεις και οι συμπεριφορές των ηρώων αντικατοπτρίζουν τις αντίστοιχες σχέσεις και συμπεριφορές σε όλες τις μορφές των ανθρώπινων σχέσεων.
Πολλοί είναι αυτοί που θα διατείνονταν ότι το έργο είναι απλώς μια απεικόνιση και μια παραστασιοποίηση της ομοφυλοφιλικής πτυχής της ζωής μέσα στις ανδρικές φυλακές. Η αλήθεια όμως βρίσκεται κάπου αλλού! Οι ομοφυλοφιλικές συνευρέσεις είναι απόρροιες της παγιωμένης βίας και του αποκρουστικού εξαναγκασμού που ασκούνται από τον έναν φυλακισμένο στον άλλον. Αυτή η πάλη για κατίσχυση του ενός έναντι του άλλου διεξάγεται με μπουνιές και κλωτσιές, με απειλές, με bulling, με λεκτική και σωματική βία, με ύπουλη χειραγώγηση καταστάσεων και χαρακτήρων, με τη διαπραγματευτική δύναμη των φαινομενικά μικρών και ασήμαντων προνομίων, και πολλά άλλα. Πράξεις και ενέργειες που συναντώνται κατά κόρον σε οποιουδήποτε είδους σχέση στη ζωή μας, είτε αυτή είναι προσωπική, είτε επαγγελματική, είτε ερωτική.
Τέλος, η συνειδητοποίηση ότι η κοινωνία αρέσκεται στο να κολλάει ετικέτες σε συμπεριφορές και προτιμήσεις ανθρώπων, αλλά και να μην αποδέχεται τη διαφορετικότητα και το δικαίωμα στην επιλογή, αποτελεί έναν συνδετικό κρίκο του έργου με την πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε όλοι στον κοινωνικό μας περίγυρο.
-
Αν το θέατρο ήταν ένας στίχος ποιήματος, ποιος θα ήταν για εσάς;
– Η επαναλαμβανόμενη επωδός στο τέλος κάθε στροφής του ποιήματος του Lord Byron «The Maid of Athens (Κόρη της Αθήνας)», διασκευασμένη από τον πληθυντικό στον ενικό, η οποία –παρεμπιπτόντως– είναι η μοναδική φράση στο εν λόγω ποίημα γραμμένη στα ελληνικά, μπορώ να πω ότι είναι ό,τι σημαίνει το θέατρο για μένα: Θέατρο = «Ζωή μου! σ’ αγαπώ.»
-
Τελικά υπάρχει δικαίωμα στην επιλογή, όπως δημιουργείται και μέσα από την παράσταση;
Αυτό είναι το βασικό ερώτημα του έργου, το οποίο όμως απαντάται διαφορετικά για τον κάθε έναν από τους ήρωες του έργου και, κατά συνέπεια, και για τον κάθε θεατή. Όπως όλα (σχεδόν) τα πράγματα στη ζωή μας, έτσι και το ζήτημα του δικαιώματος στην επιλογή, αλλά και η ελευθερία της επιλογής, είναι πολύ σχετικά και υποκειμενικά. Γενικώς, ελευθερία στην επιλογή υπάρχει, μολαταύτα θεωρώ ότι αυτή η επιλογή του καθενός δε συνεπάγεται αυτομάτως ότι θα γίνει και αποδεκτή από τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο. Και αυτό γίνεται σαφές με την γκετοποίηση και την περιθωριοποίηση των ατόμων με επιλογές “ανάρμοστες”, και “μη αποδεκτές” από την εκάστοτε καθεστηκυία τάξη πραγμάτων.
-
Ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης στην Ελλάδα του 2018 και ποια είναι τα περιθώρια εξέλιξης της στο μέλλον;
Η Τέχνη δεν έχει ρόλους, ούτε “παίζει” ρόλους· η Τέχνη είναι δημιουργία, είναι έκφραση Στην Ελλάδα του 2018, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, η Τέχνη συναντάται με έναν εκφραστικό πλουραλισμό. Η εξέλιξή της δεν είναι προδιαγεγραμμένη, όπως δεν ήταν και ποτέ άλλωστε, ούτε θα κατορθωθεί να χειραγωγηθεί, παρ’ όλες τις όποιες επιδιώξεις. Οι “ελεύθερες”, “ανένταχτες” και “ανήσυχες” μορφές έκφρασης θα υπάρχουν, αφού, ευτυχώς, τους δίνεται το βήμα να συνομιλήσουν με το κοινό τους.
Πληροφορίες παράστασης:
Πολυχώρος VAULT THEATRE PLUS, Μελενίκου 26, Γκάζι, Βοτανικός
Πλησιέστερος σταθμός μετρό: Κεραμεικός (8′ περίπου με τα πόδια), www.facebook.com/VAULTT heatreGr1
Πότε: Από 10 Νοεμβρίου και κάθε Σάββατο στις 18:15 και Κυριακή στις 21:15 για περιορισμένες παραστάσεις
Διάρκεια: 90 λεπτά
Τιμές εισιτηρίων: 12 € (γενική είσοδος), 10 € (φοιτητές, άνεργοι, ΑμΕΑ), 5 € (ατέλειες)
Πληροφορίες-κρατήσεις: 213 0356472 / 6949534889 (11:00 – 14:00 και 17:00 – 21:00)
Προβολή και επικοινωνία: Βάσω Σωτηρίου-We Will
